Trong quá trình phân tích và cảm thụ văn học, việc xác định Phương Thức Biểu đạt Chính là một kỹ năng quan trọng. Nó giúp người đọc hiểu rõ hơn về ý đồ của tác giả và giá trị nội dung, nghệ thuật của tác phẩm. Vậy, phương thức biểu đạt là gì và có bao nhiêu phương thức biểu đạt? Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về chủ đề này, đi sâu vào từng phương thức và tác dụng của chúng.
Xác định phương thức biểu đạt trong một văn bản là một trong những yêu cầu thường gặp trong các bài kiểm tra và kỳ thi liên quan đến môn Ngữ văn. Có 6 phương thức biểu đạt chính mà người học cần nắm vững:
- Tự sự
- Miêu tả
- Biểu cảm
- Thuyết minh
- Nghị luận
- Hành chính – công vụ
Sơ đồ tổng quan về sáu phương thức biểu đạt chính, bao gồm tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh, nghị luận và hành chính-công vụ.
Tác Dụng và Ví Dụ Minh Họa của Các Phương Thức Biểu Đạt Chính
Mỗi phương thức biểu đạt có một chức năng và vai trò riêng trong việc truyền tải thông tin và cảm xúc. Việc hiểu rõ tác dụng của từng phương thức sẽ giúp chúng ta phân tích văn bản một cách hiệu quả hơn.
1. Tự Sự
Tự sự là phương thức dùng ngôn ngữ để kể lại một chuỗi các sự việc, trong đó sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng tạo thành một kết thúc. Phương thức này không chỉ đơn thuần là kể chuyện mà còn chú trọng khắc họa tính cách nhân vật và nêu lên những nhận thức sâu sắc về con người và cuộc sống.
- Thể loại: Truyện ngắn, tiểu thuyết, truyện ngụ ngôn, thần thoại, cổ tích,…
Ví dụ:
“Ngày xửa ngày xưa, có hai mẹ con nhà nọ sống trong một túp lều tranh. Người mẹ hiền lành, tốt bụng, còn người con gái tên Tấm thì xinh đẹp, chăm chỉ. Nhưng rồi, mẹ Tấm mất sớm, cô phải sống với dì ghẻ và người em cùng cha khác mẹ tên Cám. Dì ghẻ và Cám luôn tìm cách hãm hại Tấm…”
(Trích Tấm Cám – Truyện cổ tích Việt Nam)
Đoạn văn trên sử dụng phương thức tự sự để giới thiệu về hoàn cảnh và nhân vật chính của câu chuyện.
2. Miêu Tả
Miêu tả là phương thức dùng ngôn ngữ để giúp người đọc, người nghe hình dung cụ thể về sự vật, sự việc như đang hiện ra trước mắt, hoặc nhận biết được thế giới nội tâm của nhân vật.
- Ứng dụng: Thường xuất hiện trong cả thơ và truyện.
Ví dụ:
“Ánh trăng trong vắt, dịu dàng, trải dài trên cánh đồng lúa chín vàng. Gió nhẹ thoảng đưa hương thơm ngát của lúa mới, quyện với mùi đất ẩm ướt sau cơn mưa rào. Xa xa, tiếng ếch nhái kêu râm ran, tạo nên một bản nhạc đồng quê êm đềm, thanh bình.”
Đoạn văn trên sử dụng phương thức miêu tả để tái hiện lại khung cảnh làng quê vào một đêm trăng sáng.
3. Biểu Cảm
Biểu cảm là phương thức dùng ngôn ngữ để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người viết về thế giới xung quanh. Đây là một nhu cầu tự nhiên của con người, khi chúng ta rung động trước những điều xảy ra trong cuộc sống và muốn chia sẻ những cảm xúc đó với người khác.
- Thể loại: Thơ trữ tình, ca dao, bút ký (thường kết hợp tự sự và trữ tình).
Ví dụ:
“Thương thay thân phận con tằm,
Kiếm ăn được mấy phải nằm nhả tơ.”
(Ca dao)
Câu ca dao trên sử dụng phương thức biểu cảm để thể hiện sự thương cảm đối với thân phận vất vả của con tằm.
Hình ảnh minh họa phương thức biểu cảm trong văn học, thể hiện sự đa dạng của cảm xúc con người qua ngôn ngữ.
4. Thuyết Minh
Thuyết minh là phương thức cung cấp, giới thiệu, giảng giải những tri thức về một sự vật, hiện tượng nào đó cho những người chưa biết.
- Ứng dụng: Tiểu sử nhân vật, kiến thức khoa học,…
Ví dụ:
“Internet là một mạng lưới toàn cầu kết nối hàng tỷ thiết bị điện tử. Với Internet, mọi người có thể chia sẻ thông tin và giao tiếp với nhau từ bất cứ đâu có kết nối. Internet được tạo thành từ một mạng lưới phức tạp các dây cáp, máy tính và các thiết bị không dây.”
Đoạn văn trên sử dụng phương thức thuyết minh để cung cấp thông tin về Internet.
5. Nghị Luận
Nghị luận là phương thức chủ yếu được dùng để bàn bạc, tranh luận về phải trái, đúng sai, nhằm bộc lộ rõ chủ kiến, thái độ của người viết và thuyết phục người khác đồng tình với ý kiến đó.
- Ứng dụng: Các văn bản bàn về các vấn đề chính trị, xã hội, văn hóa, tư tưởng,…
Ví dụ:
“Giáo dục là chìa khóa để mở cánh cửa tương lai. Đầu tư vào giáo dục là đầu tư vào sự phát triển của xã hội. Một nền giáo dục tốt sẽ tạo ra những công dân có kiến thức, kỹ năng và phẩm chất đạo đức tốt, góp phần xây dựng một đất nước giàu mạnh.”
Đoạn văn trên sử dụng phương thức nghị luận để trình bày quan điểm về vai trò của giáo dục.
6. Hành Chính – Công Vụ
Hành chính – công vụ là phương thức dùng để giao tiếp giữa Nhà nước với nhân dân, giữa các cơ quan nhà nước với nhau, và giữa các quốc gia trên cơ sở pháp lý.
- Thể loại: Thông tư, nghị định, đơn từ, báo cáo, hợp đồng,…
Ví dụ:
“CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
ĐƠN XIN XÁC NHẬN HỘ KHẨU
Kính gửi: Ủy ban nhân dân Phường/Xã…”
(Mẫu đơn hành chính)
Xác Định Phương Thức Biểu Đạt Chính: Bí Quyết và Lưu Ý
Để xác định phương thức biểu đạt chính của một văn bản, cần chú ý đến các yếu tố sau:
- Mục đích của văn bản: Văn bản nhằm kể chuyện, miêu tả, biểu lộ cảm xúc, thuyết minh, nghị luận hay truyền đạt thông tin hành chính?
- Nội dung chính của văn bản: Nội dung xoay quanh sự kiện, hình ảnh, cảm xúc, kiến thức, quan điểm hay quy định pháp luật?
- Ngôn ngữ sử dụng: Ngôn ngữ giàu hình ảnh, cảm xúc, logic, khách quan, hay mang tính khuôn mẫu hành chính?
Ngoài ra, cần lưu ý rằng một văn bản có thể sử dụng kết hợp nhiều phương thức biểu đạt, nhưng thường chỉ có một phương thức đóng vai trò chủ đạo.
Hình ảnh tượng trưng cho việc phân tích văn bản, một kỹ năng quan trọng để xác định phương thức biểu đạt chính và hiểu sâu sắc tác phẩm.
Hiểu rõ về phương thức biểu đạt chính là một yếu tố then chốt để nắm bắt nội dung và giá trị của một tác phẩm văn học hoặc bất kỳ loại văn bản nào. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những kiến thức hữu ích và giúp bạn nâng cao kỹ năng đọc hiểu của mình.