Phong trào Đông Du là một phong trào cách mạng do các sĩ phu yêu nước Việt Nam, tiêu biểu là Phan Bội Châu, khởi xướng vào đầu thế kỷ 20. Mục tiêu chính của phong trào là đưa thanh niên Việt Nam ra nước ngoài, đặc biệt là Nhật Bản, để du học, học hỏi kinh nghiệm tự cường của Nhật Bản và tìm kiếm sự hỗ trợ để giải phóng dân tộc khỏi ách thống trị của thực dân Pháp. Phong trào này được xem là một nỗ lực “Duy Tân” để phát triển đất nước trong bối cảnh hội nhập toàn cầu.
Phong trào Đông Du lan rộng từ Bắc và Trung Kỳ vào Nam Kỳ, và sự tham gia của Nam Kỳ đã tạo ra một bước phát triển mới. Nam Kỳ, dưới sự cai trị trực tiếp của Pháp, được xem như một phần lãnh thổ hải ngoại của Pháp.
Tiểu La Nguyễn Thành, một nhân vật quan trọng của phong trào Duy Tân ở Quảng Nam, đã tư vấn cho Phan Bội Châu rằng: “Sự nghiệp cứu nước cần nhất là nhân tâm… có nhân tâm thì có tiền bạc. Về tiền bạc thì Nam kỳ là một tiềm năng”. Phan Bội Châu đã viết những áng văn kêu gọi lòng yêu nước của người dân Nam Kỳ, và phong trào nhanh chóng nhận được sự hưởng ứng mạnh mẽ.
Phong trào Đông Du đã khai thác được nguồn lực to lớn từ Nam Kỳ, với sự tham gia của nhiều nhà yêu nước và các nhà tài trợ. Gilbert Trần Chánh Chiếu không chỉ đưa con trai sang Nhật du học mà còn góp gia sản và sử dụng báo chí để cổ vũ phong trào. Nguyễn Thần Hiến lập “Khuyến du học hội” và hy sinh vì nước. Huỳnh Đình Điển dùng tài sản và tài năng nghệ thuật để hỗ trợ phong trào. Nguyễn An Khương thành lập Chiêu Nam Lầu để kinh doanh và tài trợ du học.
Phan Bội Châu đánh giá cao tính nghĩa hiệp và trọng nghĩa khinh tài của người dân Nam Bộ, nhấn mạnh rằng Nam Kỳ là nguồn tài chính quan trọng nhất cho phong trào Đông Du.
Người dân Nam Kỳ có tính cách ưa phiêu lưu và có điều kiện kinh tế, giao thông thuận lợi, nên sớm tiếp xúc với thế giới bên ngoài. Trước phong trào Đông Du, nhiều người đã được gửi sang Trung Quốc và phương Tây học tập. Phong trào Đông Du đã thổi vào một luồng không khí mới, gắn việc du học với mục tiêu cứu nước.
Sự đóng góp của Nam Kỳ đã mang lại một luồng sinh khí mới cho phong trào Đông Du. Nếu con em miền Bắc tham gia Đông Du chủ yếu xuất thân từ các gia đình có truyền thống chống Pháp, thì ở Nam Kỳ, phần lớn lại là con em những nhà khá giả, thậm chí còn vào làng Tây, lấy mục tiêu hàng đầu là cầu học.
Sau khi phong trào Đông Du bị đàn áp, phong trào xuất dương du học vẫn tiếp tục, đặc biệt ở Nam Kỳ. Cuộc Đông Du không chỉ hướng về Nhật Bản mà còn mở rộng ra nhiều quốc gia khác.
Những Phan Châu Trinh, Nguyễn An Ninh, Phan Văn Trường… từ Nam Kỳ sang châu Âu tìm kiếm giá trị của nền dân chủ phương Tây. Nguyễn Tất Thành cũng xuất dương nhờ sự tài trợ của các cơ sở kinh tế của phong trào Đông Du, để rồi trở thành nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc.
Phong trào Đông Du là một cuộc hội nhập đầu tiên của Việt Nam vào thế giới bên ngoài Trung Hoa, trong điều kiện đất nước bị đô hộ. Thất bại của Đông Du ở Nhật Bản đã mở ra một cuộc “hậu Đông Du” mạnh mẽ ở miền Nam, với sự tiếp tục tìm kiếm con đường cứu nước và canh tân đất nước.
