Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 và Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918) đã tạo động lực mới cho phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và nửa thuộc địa. Nhân dân các nước thuộc địa, chịu nhiều đau khổ trong chiến tranh, đã tìm thấy hy vọng lớn lao từ Cách mạng tháng Mười, thúc đẩy họ đấu tranh giành quyền sống và độc lập.
Cao trào cách mạng giải phóng dân tộc ở châu Á
Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, phong trào cách mạng giải phóng dân tộc ở châu Á phát triển mạnh mẽ và lan rộng hơn so với châu Phi và Mỹ Latinh.
Tại Trung Quốc, phong trào Ngũ Tứ bùng nổ ngày 4-5-1919, mở đầu cho cuộc cách mạng dân chủ mới kéo dài 30 năm. Phong trào này thúc đẩy phong trào công nhân Trung Quốc kết hợp với chủ nghĩa Mác – Lênin, dẫn đến thành lập Đảng Cộng sản Trung Quốc năm 1921.
Năm 1921, Cách mạng nhân dân Mông Cổ thành công. Đến năm 1924, nước Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ, nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở châu Á, được thành lập.
Trong giai đoạn 1918-1922, nhân dân Ấn Độ tăng cường đấu tranh chống thực dân Anh. Các cuộc bãi công lớn của công nhân và phong trào nổi dậy của nông dân liên tục nổ ra.
Ở Thổ Nhĩ Kỳ, cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc (1919-1922) kết thúc thắng lợi. Ngày 29-10-1923, chế độ cộng hòa được thiết lập.
Năm 1919, nhân dân Afghanistan giành thắng lợi trong cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, buộc Anh công nhận độc lập chính trị. Cũng trong năm này, nhân dân Triều Tiên nổi dậy chống Nhật Bản.
Bản đồ các quốc gia châu Á thể hiện sự đa dạng về địa lý và chính trị, nơi phong trào giải phóng dân tộc trỗi dậy mạnh mẽ sau Thế chiến I.
Phong trào cách mạng ở châu Phi
Vậy Phong Trào đấu Tranh Chống Chủ Nghĩa Thực Dân ở Châu Phi Phát Triển Mạnh Từ Thời Gian Nào? Đó là những năm sau Cách mạng tháng Mười Nga.
Phong trào đấu tranh mạnh mẽ nhất ở châu Phi diễn ra tại Ai Cập. Năm 1918, các tổ chức xã hội chủ nghĩa xuất hiện, hợp nhất thành Đảng Xã hội, sau đó đổi tên thành Đảng Cộng sản Ai Cập (1921). Trong những năm 1918-1923, diễn ra cuộc đấu tranh giành độc lập hoàn toàn cho Ai Cập theo con đường hòa bình hợp pháp. Mặc dù bị đàn áp, phong trào tiếp tục dâng cao và chuyển thành khởi nghĩa vũ trang ở nhiều thành phố.
Cuộc biểu tình của người dân Ai Cập thể hiện tinh thần đấu tranh mạnh mẽ chống lại sự thống trị của thực dân Anh vào đầu thế kỷ 20.
Cuối năm 1921, một cuộc khởi nghĩa mới bùng nổ, buộc Anh phải nhượng bộ. Tháng 2-1922, Anh tuyên bố hủy bỏ chế độ bảo hộ và trao trả “độc lập” cho Ai Cập. Tuy nhiên, ảnh hưởng của Anh vẫn còn trên thực tế.
Ở Tunisia, phong trào diễn ra sôi nổi trong những năm 1920-1922. Giai cấp tư sản dân tộc cũng đấu tranh đòi quyền lợi chính đáng. Thực dân Pháp đàn áp, gây ra làn sóng biểu tình và bãi công khắp nước.
Phong trào đấu tranh vũ trang bùng nổ ở nhiều vùng Morocco (thuộc Pháp) và đặc biệt là Morocco thuộc Tây Ban Nha. Năm 1921, các bộ lạc Riff (thuộc Tây Ban Nha), dưới sự lãnh đạo của Abd el-Krim, đánh bại quân đội Tây Ban Nha. Ngày 19-9-1921, Cộng hòa Riff độc lập ra đời và tồn tại đến năm 1926.
Ở châu Phi nhiệt đới, phong trào bãi công rộng lớn diễn ra ở Nam Phi (1918-1920). Đảng Cộng sản Nam Phi ra đời năm 1921. Đại hội toàn Phi lần thứ nhất họp năm 1919, đưa ra nghị quyết về quyền của người Phi được tham gia cai quản đất nước.
Phong trào cách mạng ở Mỹ Latinh
Ở Mỹ Latinh, phong trào cách mạng dâng cao ở nhiều nước. Trong những năm 1917-1921, Argentina chứng kiến cao trào đấu tranh của công nhân.
Trong những năm 1920-1921, các Xô viết ra đời ở một số thành phố và bang ở Mexico. Ở Brazil, làn sóng bãi công tiếp diễn trong suốt năm 1920, buộc chính phủ phải nhượng bộ.
Ở các nước Mỹ Latinh khác, các chính đảng vô sản và công đoàn lần lượt được thành lập để lãnh đạo phong trào công nhân và nhân dân lao động chống đế quốc Mỹ và các lực lượng phản động trong nước.
Hình ảnh minh họa cuộc biểu tình của công nhân ở Mỹ Latinh thể hiện sự trỗi dậy của phong trào công nhân trong khu vực.
Nhìn chung, cao trào cách mạng giải phóng dân tộc bùng nổ mạnh mẽ ở khắp các châu lục, tiến công vào chủ nghĩa đế quốc và các thế lực phản động trong nước, đồng thời góp phần bảo vệ cách mạng Nga. Giai cấp vô sản non trẻ tích cực tham gia cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc và đóng vai trò lãnh đạo ở nhiều nước. Trong điều kiện đó, các Đảng Cộng sản lần lượt được thành lập ở nhiều nước.
Phong trào giải phóng dân tộc trong những năm 1924-1929
Trong giai đoạn này, phong trào giải phóng dân tộc tiếp diễn mạnh mẽ ở hầu khắp các nước châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh.
Ở Trung Quốc, những năm 1924-1927 là thời kỳ bùng nổ cuộc nội chiến cách mạng lần thứ nhất.
Ở Ấn Độ, phong trào bãi công của công nhân tiếp diễn trong suốt những năm 1924-1927. Đảng Quốc đại bắt đầu tăng cường hoạt động.
Ở Đông Nam Á, phong trào đấu tranh giành độc lập dân tộc diễn ra sôi nổi. Đặc biệt ở Indonesia, Đảng Cộng sản tích cực lãnh đạo quần chúng đấu tranh.
Ở Việt Nam, chủ nghĩa Mác – Lênin đến với nhân dân thông qua lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Phong trào công nhân phát triển từ tự phát sang tự giác và tiến tới việc thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.
Ở Trung Đông và Bắc Phi, phong trào giải phóng dân tộc diễn ra sôi sục, nhất là ở Syria-Lebanon và Morocco.
Ở Mỹ Latinh, phong trào dân tộc dân chủ diễn ra ở Haiti, Venezuela, Colombia, và đặc biệt là ở Brazil và Nicaragua.
Cao trào giải phóng dân tộc trong những năm 1924-1929 là một trong những nhân tố quan trọng làm cho sự ổn định của thế giới tư bản chỉ là tạm thời.
Phong trào giải phóng dân tộc và phong trào mặt trận nhân dân chống phát xít trong những năm 1929-1939
Những năm 1929-1939 là thời kỳ khủng hoảng kinh tế sâu sắc và toàn diện của thế giới tư bản. Khủng hoảng kinh tế dẫn đến khủng hoảng chính trị. Chủ nghĩa phát xít xuất hiện và chuẩn bị gây chiến tranh thế giới.
Vào giữa những năm 30, ở nhiều nước thuộc địa và phụ thuộc, Mặt trận dân tộc thống nhất được thành lập tập hợp rộng rãi các tầng lớp nhân dân yêu nước nhằm chống bọn phản động thuộc địa, chống nguy cơ phát xít và chiến tranh xâm lược.
Ở châu Á, nhân dân Trung Quốc tiến hành cuộc đấu tranh chống chính quyền Tưởng Giới Thạch và cuộc kháng chiến chống Nhật. Ở Ấn Độ, phong trào đấu tranh chống thực dân Anh tiếp tục phát triển rộng khắp.
Trên bán đảo Triều Tiên, nhân dân tổ chức lực lượng vũ trang chống Nhật.
Ở Đông Nam Á, một số Đảng Cộng sản được thành lập, mở ra một thời kỳ mới trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.
Ở châu Phi, phong trào cách mạng lên cao ở Ai Cập. Ở Ethiopia, cuộc đấu tranh chống phát xít Italia xâm lược có ý nghĩa to lớn.
Ở Mỹ Latinh, khủng hoảng kinh tế đã giáng một đòn nặng nề. Trong nhiều nước, cuộc đấu tranh của các lực lượng dân chủ và yêu nước được đẩy mạnh.
Cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và phụ thuộc trong Chiến tranh thế giới thứ hai (1939-1945)
Cùng với chiến thắng của các lực lượng đồng minh dân chủ, nhân dân các dân tộc thuộc địa đã giành được độc lập ở những mức độ khác nhau.
Ở Trung Quốc, cuộc chiến tranh chống Nhật kéo dài 8 năm liền (1937-1945) kết thúc thắng lợi.
Trên bán đảo Triều Tiên, cuộc kháng chiến chống phát xít Nhật đã làm suy yếu lực lượng phát xít Nhật chiếm đóng.
Ở các nước Đông Nam Á, cuộc đấu tranh mạnh mẽ chống lại sự xâm lược của phát xít Nhật diễn ra.
Tháng 8-1945, cách mạng Việt Nam giành được thắng lợi. Ở Lào, ngày 23-8 nhân dân Lào nổi dậy thành lập chính quyền cách mạng ở nhiều nơi. Ở Indonesia, ngày 17-8-1945 Tuyên ngôn độc lập được công bố.
Phong trào đấu tranh giành độc lập dân tộc ở Đông Nam Á (từ 1918 đến 1945)
Sau chiến tranh thế giới thứ nhất, các nước đế quốc đều tăng cường chính sách khai thác và bóc lột thuộc địa.
Bắt đầu từ những năm 20, trong phong trào đấu tranh giành độc lập dân tộc ở Đông Nam Á đã xuất hiện và phát triển một xu hướng mới: xu hướng vô sản.
Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ đã đưa lịch sử Đông Nam Á bước sang giai đoạn mới.
Năm 1940, phát xít Nhật tràn vào Đông Nam Á và cũng từ đây cuộc đấu tranh của nhân dân Đông Nam Á chĩa mũi nhọn vào chủ nghĩa phát xít Nhật.
Chớp lấy thời cơ, nhân dân các nước Đông Nam Á đã nhất tề vùng dậy tiến hành cách mạng giải phóng dân tộc, giành độc lập tự do cho đất nước.