Nguyễn Tuân, một nhà văn lớn, một nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong nền văn học Việt Nam hiện đại. Tùy bút “Người lái đò Sông Đà” là minh chứng rõ nét cho phong cách tài hoa, độc đáo của ông, là kết quả của chuyến đi gian khổ nhưng đầy hứng khởi tới miền Tây Bắc để tìm kiếm “chất vàng” của thiên nhiên và con người nơi đây. Bài viết này sẽ phân tích tôi có bay tạt ngang qua Sông Đà, cảm nhận vẻ đẹp trữ tình của dòng sông qua góc nhìn từ trên cao, và từ đó làm nổi bật tình cảm sâu sắc của Nguyễn Tuân đối với quê hương, đất nước.
Đoạn trích được phân tích tôi có bay tạt ngang qua Sông Đà nằm ở phần giữa tác phẩm, sau khi người lái đò vượt qua những thác ghềnh dữ dội. Đến vùng hạ lưu, Sông Đà không còn là con sông hung bạo mà mang một vẻ đẹp trữ tình, đằm thắm.
Từ trên cao, Sông Đà hiện ra như một “mĩ nhân” với vẻ đẹp quyến rũ. Dòng chảy uốn lượn được so sánh với “cái dây thừng ngoằn ngoèo dưới chân mình”, đặc biệt là “con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân”.
Sông Đà hiện lên qua góc nhìn từ trên cao, được ví như mái tóc trữ tình của người thiếu nữ Tây Bắc, điểm xuyết bởi hoa ban, hoa gạo và làn khói núi Mèo, tạo nên một bức tranh sơn thủy hữu tình và thơ mộng.
Sông Đà không chỉ là một dòng sông, mà là một “áng tóc trữ tình” mềm mại, tha thướt và duyên dáng. Cách so sánh này thể hiện sự sáng tạo độc đáo của Nguyễn Tuân, khi ông nhìn thấy vẻ đẹp tiềm ẩn của dòng sông, biến nó thành một hình ảnh thơ mộng, đầy sức gợi. Nếu Nguyễn Trãi từng miêu tả núi Dục Thúy, thì Nguyễn Tuân đã thổi hồn vào Sông Đà, biến nó từ một “kẻ thù” hung dữ thành một người tình dịu dàng.
Dòng Sông Đà như mái tóc đang ôm lấy thân hình trẻ trung, gợi cảm, đầy sức sống của người thiếu nữ Tây Bắc. Vẻ đẹp của dòng sông hài hòa với núi rừng, được tô điểm thêm bởi những sắc màu tươi tắn.
Hoa ban trắng nở rộ trên những triền núi Tây Bắc, mang đến vẻ đẹp tinh khôi, thuần khiết, hòa quyện vào bức tranh trữ tình của Sông Đà, gợi nhớ đến vẻ đẹp trong sáng của người thiếu nữ.
Hoa ban mang màu sắc tinh khiết, hoa gạo màu đỏ rực rỡ, chói lọi, bung nở điểm xuyết trên mái tóc trữ tình của người thiếu nữ. Sự điểm xuyết ấy lại diễn ra giữa mùa xuân, khi mọi vật sinh sôi, nảy nở, cho thấy sức sống mãnh liệt. Khói núi Mèo đốt nương Xuân cuồn cuộn tạo nên một tấm voan huyền ảo bao phủ lên cảnh vật, ẩn dấu đi khuôn mặt xinh đẹp của dòng sông, khiến vẻ đẹp ấy càng trở nên hấp dẫn.
Nguyễn Tuân không chỉ phân tích tôi có bay tạt ngang qua Sông Đà bằng thị giác, mà còn bằng sự cảm nhận tinh tế về thời gian. Ông đã phát hiện ra những sắc màu tươi đẹp và đa dạng của dòng sông, màu nước biến đổi theo mùa, mỗi mùa có một vẻ đẹp riêng. Mùa xuân, nước Sông Đà xanh màu “xanh ngọc bích”, tươi sáng, trong trẻo, lấp lánh. Tác giả còn cẩn thận giải thích rõ hơn màu xanh này không phải là màu “xanh canh hến”. Mùa thu, nước Sông Đà lại “lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về”. Đặc biệt, nhà văn khẳng định chưa bao giờ con sông có màu đen như thực dân Pháp đã “đè ngửa con sông ta ra đổ mực Tây vào”, và gọi bằng cái tên lếu láo Sông Đen.
Sông Đà vào mùa thu, với dòng nước “lừ lừ chín đỏ”, gợi lên một cảm giác trầm mặc, suy tư, và ẩn chứa một chút “giận dữ” của một người “bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về”.
Qua cách miêu tả và phân tích tôi có bay tạt ngang qua Sông Đà từ nhiều góc độ khác nhau, Nguyễn Tuân đã thể hiện tình yêu sâu sắc, niềm tự hào về vẻ đẹp của dòng sông, của đất nước, quê hương, xứ sở. Sông Đà hiện lên không chỉ là một dòng sông đơn thuần, mà là một phần máu thịt của Tổ quốc, là biểu tượng của vẻ đẹp và sức sống của dân tộc Việt Nam.
Nguyễn Tuân đã ca ngợi vẻ đẹp của dòng sông xứ sở và thành công trong việc tìm kiếm “chất vàng” trong thiên nhiên Tây Bắc. Sông Đà hiện lên qua những trang văn của ông không chỉ là thiên nhiên, mà còn là một sản phẩm nghệ thuật vô giá. Qua đó, tác giả cũng kín đáo thể hiện tình cảm yêu nước tha thiết và niềm say mê, tự hào với thiên nhiên của quê hương, xứ sở mình.
Nguyễn Tuân là một nhà văn suốt đời đi tìm cái đẹp, có phong cách nghệ thuật tài hoa, uyên bác và độc đáo. Ông luôn nhìn sự vật ở phương diện thẩm mỹ, đi tìm cảm hứng mạnh trong sáng tạo nghệ thuật, tô đậm những cái phi thường để tạo cảm giác mãnh liệt, những ấn tượng đậm nét. Ngôn từ của ông phong phú và giàu chất hội họa, câu văn trùng điệp, “co duỗi nhịp nhàng”. Ông vận dụng linh hoạt các biện pháp tu từ (so sánh, nhân hóa), kiến thức liên môn, những liên tưởng độc đáo, lối tạo hình giàu tính mĩ thuật, kiến thức uyên bác tài hoa để miêu tả dòng sông vừa hung bạo, dữ dội, vừa thơ mộng, trữ tình, và người lái đò Sông Đà tài trí, dũng cảm, có tay lái điêu luyện.
Tóm lại, qua việc phân tích tôi có bay tạt ngang qua Sông Đà, ta thấy được vẻ đẹp trữ tình của dòng sông được nhìn từ trên cao, cùng với đó là tình yêu quê hương đất nước sâu sắc của nhà văn Nguyễn Tuân. Tác phẩm là một minh chứng cho tài năng và tâm huyết của một nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp, góp phần làm phong phú thêm nền văn học Việt Nam.