Quê hương là đề tài muôn thuở trong văn học Việt Nam, là nguồn cảm hứng bất tận cho những vần thơ chan chứa tình yêu thương. Trong số đó, bài thơ “Quê Hương” của Tế Hanh nổi bật lên như một bức tranh chân thực, sống động về làng chài ven biển, nơi chôn rau cắt rốn của tác giả. Bài thơ không chỉ là nỗi nhớ da diết của người con xa quê mà còn là sự trân trọng, tự hào về những giá trị văn hóa truyền thống của quê hương.
Quê hương trong thơ Tế Hanh hiện lên thật giản dị, mộc mạc qua những dòng thơ mở đầu:
“Làng tôi ở vốn làm nghề chài lưới
Nước bao vây cách biển nửa ngày sông”
Chỉ bằng vài nét phác họa đơn sơ, nhà thơ đã giới thiệu khái quát về quê hương mình: một làng chài ven biển với nghề truyền thống là đánh bắt cá. Hình ảnh “nước bao vây” gợi lên một không gian sông nước mênh mông, bao bọc lấy ngôi làng, tạo nên một vẻ đẹp bình dị, nên thơ. Câu thơ không chỉ mang tính chất thông tin mà còn thể hiện niềm tự hào, gắn bó sâu sắc của tác giả với quê hương.
Những câu thơ tiếp theo vẽ nên một bức tranh sinh động về cuộc sống lao động của người dân làng chài:
“Khi trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng
Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá”
Bức tranh làng chài hiện ra với cảnh bình minh tươi đẹp, “trời trong, gió nhẹ, sớm mai hồng”. Thiên nhiên như hòa mình vào nhịp sống của con người, tạo nên một không gian thanh bình, yên ả. Hình ảnh “dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá” thể hiện sức sống mạnh mẽ, tinh thần lao động hăng say của người dân làng chài. Họ là những con người khỏe mạnh, dẻo dai, gắn bó mật thiết với biển cả, coi biển cả là nguồn sống của mình.
Khí thế ra khơi của đoàn thuyền được Tế Hanh miêu tả một cách đầy hứng khởi và tự hào:
“Chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã
Phăng mái chèo mạnh mẽ vượt trường giang
Cánh buồm trương, to như mảnh hồn làng
Rướn thân trắng bao la thâu góp gió…”
Những hình ảnh so sánh “chiếc thuyền nhẹ hăng như con tuấn mã”, “cánh buồm trương, to như mảnh hồn làng” thể hiện sự sáng tạo độc đáo của Tế Hanh. Chiếc thuyền được ví như con tuấn mã dũng mãnh, lướt nhanh trên sóng nước, thể hiện sức mạnh và tốc độ. Đặc biệt, hình ảnh “cánh buồm trương, to như mảnh hồn làng” là một sáng tạo đầy ấn tượng, gợi lên niềm tự hào về quê hương, về những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của làng chài. Cánh buồm không chỉ là phương tiện để thuyền ra khơi mà còn là biểu tượng cho linh hồn của làng, cho những ước mơ, khát vọng của người dân nơi đây.
Không chỉ miêu tả cảnh ra khơi, Tế Hanh còn tái hiện lại không khí tấp nập, vui tươi khi đoàn thuyền trở về:
“Ngày hôm sau, ồn ào trên bến đỗ
Khắp dân làng tấp nập đón ghe về
Nhờ ơn trời, biển lặng cá đầy ghe
Những con cá tươi ngon thân bạc trắng”
Bến đỗ trở nên “ồn ào”, “tấp nập” khi những chiếc thuyền chở đầy cá tôm trở về. Niềm vui, sự phấn khởi hiện rõ trên khuôn mặt của mỗi người dân làng chài. Câu thơ “Nhờ ơn trời, biển lặng cá đầy ghe” thể hiện lòng biết ơn của người dân đối với thiên nhiên, đối với biển cả đã ban tặng cho họ cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Hình ảnh “những con cá tươi ngon thân bạc trắng” gợi lên sự trù phú, giàu có của biển cả, đồng thời cũng là thành quả lao động vất vả của người dân làng chài.
Nhà thơ cũng không quên khắc họa hình ảnh những người dân làng chài, những con người đã gắn bó cả cuộc đời mình với biển cả:
“Dân chài lưới làn da ngăm rám nắng
Cả thân hình nồng thở vị xa xăm
Chiếc thuyền im bến mỏi trở về nằm
Nghe chất muối thấm dần trong thớ vỏ”
“Làn da ngăm rám nắng” là dấu ấn của những người dân chài, những con người đã dãi dầu mưa nắng, vượt qua bao khó khăn, thử thách để kiếm sống trên biển cả. Câu thơ “Cả thân hình nồng thở vị xa xăm” là một sáng tạo độc đáo, thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa con người và biển cả. “Vị xa xăm” là hương vị của biển, của gió, của muối, của những chuyến đi dài ngày trên biển, đã thấm sâu vào tâm hồn, vào cuộc sống của người dân làng chài.
Ở khổ thơ cuối, nỗi nhớ quê hương trào dâng trong lòng nhà thơ:
“Nay xa cách lòng tôi luôn tưởng nhớ
Màu nước xanh, cá bạc, chiếc buồm vôi
Thoáng con thuyền rẽ sóng chạy ra khơi
Tôi thấy nhớ cái mùi nồng mặn quá!”
Điệp từ “nhớ” được lặp lại nhiều lần, nhấn mạnh nỗi nhớ da diết, khôn nguôi của nhà thơ về quê hương. Ông nhớ “màu nước xanh, cá bạc, chiếc buồm vôi”, nhớ “con thuyền rẽ sóng chạy ra khơi”, và đặc biệt là nhớ “cái mùi nồng mặn quá!”. Mùi vị đặc trưng của biển cả đã trở thành một phần không thể thiếu trong ký ức, trong tâm hồn của nhà thơ, là sợi dây kết nối ông với quê hương yêu dấu.
“Quê Hương” của Tế Hanh không chỉ là một bài thơ tả cảnh, tả tình mà còn là một bài thơ thể hiện những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Bài thơ ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên, của con người, của cuộc sống lao động bình dị nhưng đầy ý nghĩa. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện tình yêu quê hương sâu sắc, niềm tự hào về những giá trị văn hóa tốt đẹp của quê hương.
Với ngôn ngữ giản dị, hình ảnh chân thực, giàu sức gợi, “Quê Hương” đã trở thành một trong những bài thơ hay nhất viết về đề tài quê hương trong văn học Việt Nam hiện đại. Bài thơ không chỉ là tiếng lòng của Tế Hanh mà còn là tiếng lòng của biết bao người con xa quê, luôn hướng về quê hương với tất cả tình yêu thương và lòng biết ơn.
