Để có được cuộc sống hòa bình ngày hôm nay, thế hệ cha anh đã phải hy sinh xương máu và tuổi trẻ. Những chiến sĩ thanh niên xung phong đã gác lại tuổi xuân để lên đường theo tiếng gọi của Tổ quốc. Những con người trân quý ấy đã được nhà văn Lê Minh Khuê phác họa lại trong tác phẩm “Những ngôi sao xa xôi”, giúp chúng ta hiểu hơn về họ và dành cho họ sự tri ân chân thành nhất.
Tác phẩm kể về ba cô gái sống dưới hang đá, ngày đêm làm những công việc vô cùng nặng nhọc và nguy hiểm. Công việc phá bom, đo lượng đất đá tưởng chừng chỉ dành cho những người đàn ông khỏe mạnh, nhưng ở đây, những cô gái lại có thể làm tốt. Đó là ba cô gái Phương Định, Nho và Thao.
Họ đều có chung vẻ đẹp gan dạ và dũng cảm trên chiến trường. Họ được gọi là tổ trinh sát mặt đường, gỡ mìn dứt khoát, luôn lo lắng cho nhau và nhận trách nhiệm về mình. Sau những giờ phút căng thẳng, họ trở về hang và sống như những con người khác, vui đùa, mơ ước và lạc quan.
Phương Định là cô gái xinh xắn với đôi mắt sáng như những vì sao. Cô thường nhớ về quá khứ ở Hà Nội cổ kính, thích hát nghêu ngao. Cô vui khi có cơn mưa đá ở Hà Nội, nhớ về mẹ và những nếp nhà mái đỏ. Cô thích hát nhưng chẳng thuộc bài nào ra hồn, có lúc cô chế cả lời bài hát. Cô mơ ước trở thành ca sĩ hoặc kiến trúc sư.
Chị Thao đã có chồng, mong muốn chồng mình sẽ làm đại úy còn mình làm y sĩ. Chị không biết hát nhưng thích chép lời bài hát, thậm chí cả lời bịa của Phương Định. Chị gan dạ trên chiến trường nhưng lại sợ con vắt và thích tỉa tót đôi lông mày nhỏ như tăm.
Nhân vật Nho rất cá tính và bướng bỉnh. Nho thích thêu thùa nhưng toàn thêu những thứ hoa lòe loẹt. Nho không thích lấy chồng, ước mơ trở thành một tay bóng chuyền trong đội tuyển quốc gia.
Ba nhân vật, ba tính cách khác nhau, nhưng họ đều đại diện cho thế hệ trẻ Việt Nam thời kì kháng chiến chống Mỹ, gan dạ kiên cường trên chiến trường nhưng cũng lạc quan, yêu đời và mơ mộng những lúc không có bom đạn. Họ như những ngôi sao sáng của bầu trời cách mạng Việt Nam.
Nhắc đến Trường Sơn, ta nhớ đến sự hy sinh mất mát, nơi mà lính Mỹ thả bom dồn dập. Nhưng Trường Sơn còn là nơi ghi dấu những tâm hồn lạc quan của những người chiến sĩ lái xe không kính, những chàng trai cô gái thanh niên xung phong đã hy sinh tuổi trẻ cho đất nước.
Nhà văn Lê Minh Khuê đã khai thác đề tài quen thuộc này một cách sáng tạo và lãng mạn, khắc họa hình ảnh những cô gái thanh niên xung phong, mà tiêu biểu là nhân vật Phương Định với những vẻ đẹp hồn nhiên vốn có của tuổi trẻ Việt Nam.
Câu chuyện kể về ba cô gái thanh niên xung phong Nho, Thao và Phương Định, sống trên một cao điểm giữa khói bụi Trường Sơn. Công việc của họ là quan sát địch ném bom, đo khối lượng đất lấp vào hố bom, đếm bom chưa nổ và nếu cần thì phá bom.
Trong lúc đơn vị thường làm việc khi mặt trời lặn, tổ trinh sát lại làm việc ban ngày, khi thần chết luôn “lẩn trong ruột những quả bom”. Công việc của họ quan trọng, gian khổ và đầy hy sinh, đòi hỏi tinh thần dũng cảm, sự nhạy bén, quyết đoán và nhanh nhẹn. Trong hoàn cảnh ấy, ta mới thấy sáng ngời những phẩm chất cao đẹp của ba nhân vật, đặc biệt là Phương Định.
Phương Định là một cô gái Hà Nội, “một cô gái khá”, vừa mới bước ra khỏi cuộc đời hồn nhiên. Cô có vẻ bề ngoài đáng yêu, trẻ trung và xinh xắn, “hai bím tóc dày, tương đối mềm, một cái cổ cao, kiêu hãnh như đài hoa loa kèn”, còn đôi mắt thì có “cái nhìn sao mà xa xăm”.
Những nét đẹp của cô đã được những anh lái xe để ý. Cô gái vẫn hay đứng ra xa, khoanh tay trước mặt và nhìn đi nơi khác mỗi khi một đám con gái xúm lại đối đáp với một anh bộ đội nói giỏi nào đấy. Hành động đó làm Phương Định trở nên kiêu kì, cái điệu của cô thật đáng yêu và phù hợp.
Tâm hồn cô giữa khoảng trời Trường Sơn thật làm cho người ta ngạc nhiên. Cô mê hát, thường cứ thuộc một điệu nhạc nào đó rồi bịa ra lời mà hát. Cô thích những bài hành khúc bộ đội, dân ca quan họ mềm mại dịu dàng và cả Ca-chiu-sa của Hồng quân Liên Xô, ngồi bó gối mơ màng.
Phương Định hát khi có sự im lặng không bình thường, khi tiếng máy bay trinh sát rè rè. Cô hát để cổ động viên hai người đồng đội và cũng là hát để động viên chính mình. Chính những lúc mê hát ấy đã làm cô quên đi cái sự buồn chán của cuộc sống Trường Sơn, quên đi mùi khói bom đạn.
Mang theo tuổi trẻ của mình vào Trường Sơn, Phương Định còn mang theo cả những kỉ niệm đẹp về góc phố Hà Nội, đó là hình ảnh người mẹ, cái cửa sổ, tiếng rao của bà bán xôi, kể cả những cú sút vô tội vạ của bọn trẻ con. Cơn mưa đá đi nhanh mang những dòng kí ức tuổi thơ về cho Phương Định, và tất cả như xoáy mạnh trong tâm trí cô. Có lẽ chính những điều ấy đã tiếp thêm sức mạnh cho cô gái, để cô luôn nghĩ rằng gia đình, bạn thân và cả những kỉ niệm kia sẽ luôn theo cô trong suốt quãng đời ở Trường Sơn.
Tâm hồn, tính cách của Phương Định hồn nhiên, nhưng nổi bật lên trên tất cả vẫn là tinh thần dũng cảm, vượt lên trên hiểm nguy luôn ẩn chứa trong thân hình nhỏ bé của cô gái Hà Nội. Đó là những lúc mà bom của giặc Mỹ vẫn còn chưa nổ, và cô phải làm nhiệm vụ của mình, còn thần chết thì có vẻ vẫn đang “lẩn trong ruột những quả bom” chờ đợi cô.
Tuy vậy, Phương Định vẫn tỏ ra bình thản, cái chết thì cô có nghĩ đến nhưng lại là “một cái chết mờ nhạt, không cụ thể”, mà cô quan tâm nhất là liệu bom có nổ hay không, không thì làm cách nào để châm mìn lần thứ hai, cô luôn đặt nhiệm vụ của mình lên hàng đầu. Và trong những lúc phá bom như vậy, ta vẫn còn thấy thấp thoáng cái sự nhạy cảm, tinh tế trong cảm xúc của cô. Chính những lúc đó, ta mới thấy được cái sự dũng cảm của cô gái. Công việc không có một chút gì là an toàn, nhưng do “quen rồi”, ngày nào cũng phải phá bom đến năm lần, ngày nào ít thì ba lần, mà Phương Định luôn cố gắng hoàn thành nhiệm vụ của mình.
Trong cái sự dũng cảm ấy, ta vẫn thấy Phương Định luôn thường trực một tình cảm đồng chí đồng đội nồng ấm và chân thành. Đó là tấm lòng vị tha với mọi người mà cô quan tâm, cô lo lắng khi Thao lên cao điểm chưa về, cô tận tình, vỗ về chăm sóc Nho khi cô ấy bị thương lúc phá bom. Ngược lại, chính tình cảm đồng chí đồng đội đã làm cho Phương Định thêm một chút tự tin, ấm lòng khi được sống giữa tình yêu thương của mọi người.
Hiểu được công việc của mình là gian khổ, nhưng Phương Định vẫn luôn ngưỡng mộ “những người mặc quân phục, có ngôi sao trên mũ” bởi họ là những đẹp nhất, thông mình, can đảm và cao thượng nhất. Những lúc chạy đi phá bom, vẫn mang một chút lo sợ trong người, nhưng nhờ những cái nhìn của những người chiến sĩ, đã đập tan đi nỗi sợ trong cô và chỉ còn một mục tiêu hoàn thành nhiệm vụ.
Trong truyện ngắn, nhân vật kể chuyện cũng là nhân vật chính, điều đó giúp cho tác phẩm càng trở nên chân thực, những cảm xúc, thế giới nội tâm của nhân vật đều được thể hiện tự nhiên rõ nét, vẽ lên một khoảng trời mộng mơ ngay giữa Trường Sơn mênh mông và ác liệt.
Mang trong mình những phẩm chất cao đẹp, Phương Định xứng đáng là biểu tượng của những cô gái thanh niên thời chống Mỹ, là hình tượng người con gái Việt Nam trong thời gian chiến đấu, là đại diện của thế hệ trẻ Việt Nam thời kháng chiến chống Mỹ.
Cũng giống như tựa đề “Những ngôi sao xa xôi”, những con người được ví như vì sao lấp lánh giữa bầu trời đêm, mang trong mình những phẩm chất đáng quý, “xa xôi” là bởi vì phải ngắm nhìn thật kỹ thì mới có thể thấy được những tâm hồn cao đẹp ấy.
Tóm lại, “Những ngôi sao xa xôi” không chỉ tái hiện cuộc sống chiến đấu gian khổ của những cô gái thanh niên xung phong, mà còn khắc họa vẻ đẹp tâm hồn của họ. Qua đó, tác phẩm ca ngợi tinh thần yêu nước, dũng cảm, lạc quan và tình đồng đội cao cả của thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Tác phẩm là một minh chứng cho sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam, giúp chúng ta thêm yêu mến và trân trọng những giá trị cao đẹp của dân tộc.
