Khổ 2 và 3 của bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương là những đoạn thơ đặc sắc, thể hiện sâu sắc tình cảm kính yêu, tiếc thương của tác giả đối với Bác Hồ. Hai khổ thơ này không chỉ giàu hình ảnh, nhạc điệu mà còn chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa sâu xa về Bác, về dân tộc.
Phân tích khổ 2: Cảm xúc trước dòng người viếng Bác
Khổ 2 của bài thơ mở ra với hình ảnh vừa thực, vừa mang tính biểu tượng cao:
“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.”
Hình ảnh “mặt trời” đầu tiên là mặt trời của tự nhiên, vũ trụ, tượng trưng cho sự sống, ánh sáng và sự vĩnh hằng. Việc “mặt trời đi qua trên lăng” gợi lên sự tuần hoàn của thời gian, sự trường tồn của lăng Bác.
“Mặt trời trong lăng rất đỏ” là một ẩn dụ sâu sắc và độc đáo. “Mặt trời” ở đây chính là Bác Hồ, người đã soi sáng con đường cách mạng cho dân tộc Việt Nam. Màu “đỏ” tượng trưng cho nhiệt huyết, cho lý tưởng cộng sản, cho tình yêu nước nồng nàn mà Bác đã cống hiến cả cuộc đời. Cách ví von này vừa thể hiện sự kính trọng, biết ơn vô hạn đối với Bác, vừa khẳng định sự vĩ đại của Người.
Tiếp theo là hình ảnh dòng người viếng lăng Bác:
“Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân.”
Điệp ngữ “ngày ngày” một lần nữa nhấn mạnh sự liên tục, trường tồn. “Dòng người” không chỉ là những cá nhân riêng lẻ mà đã trở thành một khối thống nhất, biểu tượng cho lòng thành kính, biết ơn của cả dân tộc đối với Bác.
Hình ảnh “kết tràng hoa” là một sáng tạo độc đáo của Viễn Phương. “Tràng hoa” tượng trưng cho những tình cảm tốt đẹp nhất, những ước nguyện cao cả nhất mà nhân dân ta dâng lên Bác. “Bảy mươi chín mùa xuân” là hình ảnh hoán dụ, chỉ tuổi đời của Bác, đồng thời gợi nhắc về những cống hiến to lớn của Người cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Cả cuộc đời Bác là một mùa xuân vĩnh cửu, mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân.
Phân tích khổ 3: Cảm xúc khi vào trong lăng
Bước vào không gian bên trong lăng Bác, cảm xúc của nhà thơ càng trở nên sâu lắng, nghẹn ngào:
“Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền.”
Cách nói giảm, nói tránh “giấc ngủ bình yên” thể hiện sự trân trọng, thành kính đối với Bác. Nhà thơ không muốn tin rằng Bác đã mất mà chỉ đang ngủ một giấc ngủ dài sau những năm tháng bôn ba vì nước vì dân.
“Vầng trăng sáng dịu hiền” là một hình ảnh thơ đẹp, gợi cảm, mang nhiều ý nghĩa biểu tượng. “Vầng trăng” tượng trưng cho sự thanh cao, trong sáng, cho vẻ đẹp tâm hồn của Bác. Ánh trăng “dịu hiền” gợi lên sự ấm áp, gần gũi, tình thương bao la mà Bác dành cho nhân dân. Hình ảnh này cũng gợi nhắc đến những vần thơ trăng nổi tiếng của Bác, cho thấy Bác luôn hòa mình vào thiên nhiên, yêu mến cuộc sống.
Tuy nhiên, dù cố gắng kìm nén, nỗi đau mất mát vẫn trào dâng trong lòng nhà thơ:
“Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim.”
“Trời xanh” tượng trưng cho sự vĩnh hằng, bất tử. Bác đã hóa thân vào non sông đất nước, sống mãi trong lòng dân tộc. Lý trí mách bảo rằng Bác vẫn luôn hiện hữu, nhưng trái tim vẫn không khỏi đau nhói trước sự thật Bác đã đi xa.
Cấu trúc “vẫn biết… mà sao…” thể hiện sự mâu thuẫn trong tâm trạng của nhà thơ. Đó là sự giằng xé giữa lý trí và tình cảm, giữa niềm tin vào sự bất tử của Bác và nỗi đau mất mát không gì bù đắp được. Từ “nhói” diễn tả một cách chân thực, sâu sắc nỗi đau xé lòng, sự tiếc thương vô hạn của tác giả.
Giá trị nội dung và nghệ thuật
Khổ 2 và 3 của bài “Viếng lăng Bác” là những đoạn thơ giàu cảm xúc, thể hiện lòng kính yêu, tiếc thương sâu sắc của Viễn Phương đối với Bác Hồ. Bằng ngôn ngữ thơ giản dị, hình ảnh thơ giàu tính biểu tượng, nhạc điệu du dương, Viễn Phương đã khắc họa thành công hình ảnh Bác Hồ vĩ đại, gần gũi, đồng thời thể hiện tình cảm chân thành của nhân dân Việt Nam đối với Người.
Hai khổ thơ này không chỉ có giá trị về mặt văn học mà còn có ý nghĩa lịch sử, văn hóa sâu sắc, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, lòng biết ơn đối với các thế hệ mai sau.
