Nguyễn Khoa Điềm, nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ, đã khắc họa hình tượng đất nước một cách độc đáo và sâu sắc trong trường ca “Mặt đường khát vọng”. Đoạn trích “Đất Nước”, đặc biệt là những dòng thơ “Đất là nơi anh đến trường… Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ”, không chỉ trả lời cho câu hỏi “Đất nước là gì?” mà còn khơi gợi lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc.
“Đất là nơi anh đến trường, Nước là nơi em tắm…” – Đất Nước Gắn Liền Với Kỉ Niệm Riêng Tư
Nguyễn Khoa Điềm bắt đầu bằng những hình ảnh giản dị, gần gũi:
Đất là nơi anh đến trường,
Nước là nơi em tắm
Bằng phép chiết tự, nhà thơ tách đôi khái niệm “Đất Nước” thành hai yếu tố “Đất” và “Nước”, biến những điều trừu tượng thành những hình ảnh cụ thể, thân thương. Đất là con đường quen thuộc đến trường, nước là dòng sông tắm mát mỗi ngày. Đất nước không ở đâu xa xôi, mà hiện diện trong những khoảnh khắc đời thường, gắn bó mật thiết với mỗi con người.
Tình yêu đôi lứa hòa quyện vào tình yêu đất nước, tạo nên một mối liên kết bền chặt:
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất nước chứng kiến những rung động đầu đời, những kỷ niệm ngọt ngào của tình yêu. Tình yêu cá nhân được đặt trong bối cảnh rộng lớn hơn, mang ý nghĩa sâu sắc hơn.
“Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc…” – Đất Nước Là Không Gian Bao La
Không gian đất nước được mở rộng, không chỉ là con đường, dòng sông, mà còn là núi non hùng vĩ, biển cả mênh mông:
Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”
“Đất” và “Nước” tiếp tục được tách ra, gợi lên những hình ảnh giàu sức gợi, khắc họa không gian địa lý đa dạng và trù phú của đất nước.
“Lạc Long Quân và Âu Cơ… Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng” – Đất Nước Là Cội Nguồn Lịch Sử
Từ hiện tại, nhà thơ ngược dòng thời gian, tìm về cội nguồn lịch sử của dân tộc:
Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Đất là nơi chim về
Nước là nơi rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Hai từ láy “đằng đẵng”, “mênh mông” gợi cảm giác về chiều dài lịch sử và sự rộng lớn của không gian. Đất nước là nơi sinh ra truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ, là cội nguồn của dân tộc Việt Nam. Sự tích “đồng bào” gợi lên tình đoàn kết, gắn bó keo sơn giữa những người con đất Việt.
“Hàng năm ăn đâu làm đâu… Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ” – Đất Nước Là Truyền Thống Văn Hóa
Từ quá khứ đến hiện tại, nhà thơ nhắc nhở về trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc kế thừa và phát huy truyền thống của cha ông:
Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Hàng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ
Dù ở đâu, làm gì, mỗi người con đất Việt đều hướng về cội nguồn, nhớ về ngày giỗ Tổ. Hai chữ “cúi đầu” thể hiện sự thành kính, thiêng liêng, gợi nhắc về truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.
Định Nghĩa Đất Nước Độc Đáo Của Nguyễn Khoa Điềm
Nguyễn Khoa Điềm đã đưa ra một định nghĩa mới mẻ và sâu sắc về đất nước. Đất nước không chỉ là lãnh thổ, lịch sử, văn hóa mà còn là tình yêu, kỷ niệm, trách nhiệm của mỗi người. Bằng ngôn ngữ giản dị, hình ảnh gần gũi, nhà thơ đã khơi gợi lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc trong mỗi chúng ta. Đoạn thơ là một lời nhắn nhủ về việc trân trọng và bảo vệ những giá trị truyền thống, văn hóa của đất nước, để đất nước mãi trường tồn và phát triển.
