Mùa thu trong thơ ca Việt Nam thường gợi lên những cảm xúc man mác, nỗi buồn nhẹ nhàng. Tuy nhiên, khi đến với “Chiều thu” của Nguyễn Bính, chúng ta lại bắt gặp một mùa thu khác biệt, một mùa thu bình dị, thân thuộc nhưng vẫn tràn đầy sức sống. Bài thơ là một bức tranh quê hương sống động, nơi con người và thiên nhiên hòa quyện vào nhau.
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Bính khắc họa một không gian thanh bình, yên ả:
“Thăm thẳm trời xanh lộng đáy hồ,
Mùi hoa thiên lý thoảng chiều thu.
Con cò bay lả trong câu hát,
Giấc trẻ say dài nhịp võng ru.”
Bầu trời xanh thăm thẳm được ví như tấm gương khổng lồ soi bóng xuống mặt hồ, tạo cảm giác bao la, khoáng đạt. Mùi hoa thiên lý thoảng trong gió mang đến hương thơm dịu nhẹ, đặc trưng của làng quê. Hình ảnh con cò bay lả lơi hòa cùng câu hát ru ngọt ngào, nhịp võng đưa đều đều, tạo nên một khung cảnh thanh bình, êm ả.
Hình ảnh minh họa bài thơ Chiều Thu của Nguyễn Bính: Bức tranh quê thanh bình với bầu trời xanh thẳm, hoa thiên lý và cánh cò bay lả
Ở khổ thơ tiếp theo, nhà thơ tập trung miêu tả những biến chuyển nhỏ bé của thiên nhiên:
“Lá thấp cành cao gió đuổi nhau,
Góc vườn rụng vội chiếc mo cau.
Trái na mở mắt, nhìn ngơ ngác,
Đàn kiến trường chinh tự thuở nào.”
Gió thu nghịch ngợm đuổi nhau qua những tán lá. Chiếc mo cau rụng vội báo hiệu sự chuyển mùa. Hình ảnh trái na “mở mắt nhìn ngơ ngác” là một nét nhân hóa độc đáo, khiến sự vật trở nên sống động hơn. Đàn kiến cần cù “trường chinh” gợi liên tưởng đến sự nhẫn nại, bền bỉ của cuộc sống.
Hình ảnh thiên nhiên tiếp tục được tô điểm bằng những gam màu tươi sáng:
“Lúa trổ đòng tơ, ngậm cốm non,
Lá dài vươn sắc lưỡi gươm con.
Tiếng chim mách lẻo cây hồng chín,
Điểm nhạt da trời những chấm son.”
Sắc vàng của lúa đang trổ đòng, ngậm cốm non thơm dẻo hòa quyện với màu xanh non của lá, tạo nên một bức tranh đồng quê trù phú. Tiếng chim hót líu lo báo hiệu mùa quả chín. Ráng chiều ửng hồng trên nền trời, điểm xuyết những “chấm son” rực rỡ.
Trong khung cảnh thanh bình ấy, Nguyễn Bính bất ngờ đưa người đọc đến với một hình ảnh mang đậm tinh thần dân tộc:
“Hai cánh chia quân chiếm mặt gò,
Bê con đùa mẹ bú chưa no.
Cờ lau súng sậy giam chân địch,
Trận Điện Biên này lại thắng to.”
Trận chiến “chia quân chiếm mặt gò” thực chất là trò chơi của trẻ con, nhưng lại gợi liên tưởng đến những trận đánh oai hùng của dân tộc. Câu thơ “Trận Điện Biên này lại thắng to” thể hiện niềm tự hào về lịch sử, về truyền thống bất khuất của cha ông.
Cuộc sống sinh hoạt của người dân làng quê cũng được tái hiện một cách chân thực:
“Sông đỏ phù sa, nước lớn rồi,
Nhà bè khói bếp lững lờ trôi.
Đường mòn rộn bước chân về chợ,
Vú sữa đầy căng mặt yếm sồi.”
Dòng sông đỏ phù sa, những nhà bè lững lờ trôi trên sông nước tạo nên một không gian sống động. Con đường mòn rộn rã tiếng chân người đi chợ, hình ảnh người mẹ với “vú sữa đầy căng mặt yếm sồi” thể hiện sự no ấm, đủ đầy.
Kết thúc bài thơ, Nguyễn Bính trở lại với không gian tĩnh lặng, thanh bình:
“Thong thả trăng non rựng cuối làng,
Giữa nhà cây lá bóng xiên ngang.
Chiều con, cặm cụi đôi ngày phép,
Ngồi bẻ đèn sao, phất giấy vàng.”
Vầng trăng non nhô lên ở cuối làng, ánh sáng dịu nhẹ lan tỏa khắp không gian. Hình ảnh gia đình sum vầy bên nhau làm đèn ông sao, phất giấy vàng chuẩn bị cho đêm Trung thu thể hiện sự ấm áp, hạnh phúc.
“Chiều thu” của Nguyễn Bính không chỉ là một bài thơ tả cảnh mà còn là một bức tranh sinh động về cuộc sống làng quê Việt Nam. Với ngôn ngữ giản dị, mộc mạc, hình ảnh gần gũi, thân thuộc, Nguyễn Bính đã khắc họa thành công vẻ đẹp bình dị, nên thơ của một buổi chiều thu nơi thôn dã. Bài thơ khơi gợi trong lòng người đọc tình yêu quê hương, đất nước sâu sắc.
