Mùa thu trong thi ca Việt Nam thường gợi lên những cảm xúc man mác buồn, nhưng trong thơ Nguyễn Bính, đặc biệt là bài “Chiều Thu”, ta lại bắt gặp một bức tranh quê hương sống động, bình dị mà vẫn tràn đầy sức sống. Bài thơ là một bản hòa tấu êm đềm, nơi thiên nhiên và con người hòa quyện vào nhau, mang đậm chất dân gian và tình yêu quê hương sâu sắc. Hãy cùng “Phân Tích Chiều Thu” qua lăng kính nghệ thuật của Nguyễn Bính.
Hình ảnh lời chúc mừng trên nền hoa lá, gợi nhớ về không gian thanh bình và vẻ đẹp của thôn quê Việt Nam, nơi nguồn cảm hứng bất tận cho những bài thơ như “Chiều Thu” của Nguyễn Bính.
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Bính vẽ nên một khung cảnh “phân tích chiều thu” trong trẻo, thanh bình:
“Thăm thẳm trời xanh lộng đáy hồ,
Mùi hoa thiên lý thoảng chiều thu.
Con cò bay lả trong câu hát,
Giấc trẻ say dài nhịp võng ru.”
Bầu trời xanh thăm thẳm được ví như tấm gương khổng lồ phản chiếu xuống mặt hồ, tạo cảm giác bao la, khoáng đạt. Mùi hoa thiên lý thoảng trong gió mang đến hương thơm dịu dàng, thanh khiết của làng quê. Hình ảnh con cò bay lả lơi hòa cùng câu hát ru, nhịp võng đưa em bé vào giấc ngủ say, tất cả tạo nên một không gian yên bình, thơ mộng.
“Lá thấp cành cao gió đuổi nhau,
Góc vườn rụng vội chiếc mo cau.
Trái na mở mắt, nhìn ngơ ngác,
Đàn kiến trường chinh tự thuở nào.”
Gió thu không tĩnh lặng mà nghịch ngợm, đuổi nhau qua những tán lá. Chiếc mo cau rụng xuống vội vàng như báo hiệu sự trôi chảy của thời gian. Trái na “mở mắt nhìn ngơ ngác” là một hình ảnh nhân hóa độc đáo, làm cho cảnh vật trở nên sống động, có hồn. Đàn kiến miệt mài “trường chinh” gợi lên sự cần cù, chịu khó của người dân quê.
“Lúa trổ đòng tơ, ngậm cốm non,
Lá dài vươn sắc lưỡi gươm con.
Tiếng chim mách lẻo cây hồng chín,
Điểm nhạt da trời những chấm son.”
Bức tranh “phân tích chiều thu” tiếp tục được tô điểm bằng những gam màu tươi sáng. Lúa trổ đòng tơ, ngậm cốm non thơm dẻo, mang đến hương vị đặc trưng của mùa thu. Lá lúa vươn dài như “lưỡi gươm con” thể hiện sức sống mãnh liệt. Tiếng chim hót ríu rít báo hiệu mùa hồng chín. Bầu trời được điểm xuyết những “chấm son” của ráng chiều, tạo nên một khung cảnh nên thơ, trữ tình.
“Hai cánh chia quân chiếm mặt gò,
Bê con đùa mẹ bú chưa no.
Cờ lau súng sậy giam chân địch,
Trận Điện Biên này lại thắng to.”
Khung cảnh “phân tích chiều thu” bỗng trở nên sinh động với hình ảnh những cánh diều “chia quân chiếm mặt gò” và lũ trẻ chơi trò trận giả. Câu thơ “Trận Điện Biên này lại thắng to” thể hiện niềm tự hào về lịch sử hào hùng của dân tộc, đồng thời ca ngợi tinh thần lạc quan, yêu đời của trẻ thơ.
“Sông đỏ phù sa, nước lớn rồi,
Nhà bè khói bếp lững lờ trôi.
Đường mòn rộn bước chân về chợ,
Vú sữa đầy căng mặt yếm sồi.”
Dòng sông đỏ phù sa, những nhà bè lững lờ trôi, con đường mòn rộn rã bước chân người đi chợ… tất cả tạo nên một bức tranh cuộc sống bình dị, ấm áp và đầy ắp tình người. Hình ảnh “vú sữa đầy căng mặt yếm sồi” gợi nhớ về sự tần tảo, hy sinh của những người mẹ, người chị nơi thôn quê.
“Thong thả trăng non rựng cuối làng,
Giữa nhà cây lá bóng xiên ngang.
Chiều con, cặm cụi đôi ngày phép,
Ngồi bẻ đèn sao, phất giấy vàng.”
Bài thơ khép lại bằng hình ảnh vầng trăng non “rựng” ở cuối làng, ánh sáng dịu nhẹ chiếu xuống cảnh vật. Cả gia đình quây quần bên nhau làm đèn ông sao, phất giấy vàng chuẩn bị đón Tết Trung Thu. Đây là khoảnh khắc ấm áp, hạnh phúc, thể hiện tình yêu thương gia đình và những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp.
Cô Diệu Thu, một người truyền cảm hứng văn học, đồng hành cùng các em học sinh khám phá vẻ đẹp và ý nghĩa sâu sắc của những tác phẩm như “Chiều Thu” thông qua việc “phân tích chiều thu” một cách chi tiết và dễ hiểu.
Qua việc “phân tích chiều thu”, ta thấy Nguyễn Bính đã sử dụng những hình ảnh quen thuộc, ngôn ngữ giản dị, mộc mạc để vẽ nên một bức tranh quê hương đầy màu sắc và âm thanh. Bài thơ không chỉ là một bức tranh thiên nhiên mà còn là một bức ký họa về cuộc sống, về tình yêu quê hương tha thiết. “Chiều Thu” là một minh chứng cho tài năng và tâm hồn của một nhà thơ chân quê, luôn hướng về những giá trị truyền thống và vẻ đẹp của cuộc sống giản dị.
