Hồ Chí Minh không chỉ là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam mà còn là một nhà thơ lớn, một tâm hồn nghệ sĩ nhạy cảm trước vẻ đẹp của thiên nhiên và đau đáu nỗi lo cho vận mệnh đất nước. Bài thơ “Cảnh khuya” là một minh chứng tiêu biểu cho sự kết hợp hài hòa giữa chất thi sĩ và chất chiến sĩ trong con người Bác.
Vẻ đẹp thiên nhiên chiến khu Việt Bắc trong đêm trăng
Bài thơ được sáng tác năm 1947, thời điểm cuộc kháng chiến chống Pháp đang diễn ra vô cùng gian khổ. Trong hoàn cảnh ấy, Bác vẫn tìm thấy những khoảnh khắc thanh bình để cảm nhận và rung động trước vẻ đẹp của thiên nhiên núi rừng Việt Bắc.
Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Câu thơ mở đầu bằng âm thanh của tiếng suối. Bác không chỉ tả tiếng suối đơn thuần mà cảm nhận được độ “trong” của nó. Tiếng suối trong trẻo, ngọt ngào như một món quà mà thiên nhiên ban tặng cho những người chiến sĩ trên đường hành quân gian khổ. Đặc biệt, Bác so sánh “tiếng suối trong như tiếng hát xa”. Cách so sánh này thật độc đáo, gợi cảm, khiến tiếng suối trở nên gần gũi, thân thương, mang hơi ấm của con người. “Tiếng hát xa” phải là tiếng hát cao vút, vang vọng, lan tỏa trong không gian tĩnh lặng của núi rừng, thể hiện cảm hứng nhân văn sâu sắc trong thơ Bác.
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa
Câu thơ thứ hai vẽ nên một bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp. Bác sử dụng điệp từ “lồng” một cách tài tình, gợi tả sự giao hòa, quấn quýt giữa ánh trăng, cây cổ thụ và hoa. Ánh trăng bao trùm lên cây cổ thụ, bóng cây cổ thụ lại phủ lên những nhành hoa, tạo nên một không gian lung linh, huyền ảo, đầy chất thơ. Cảnh vật nương tựa vào nhau, giao hòa với nhau, tạo nên một vẻ đẹp duyên dáng, đáng yêu. Đôi mắt của người chiến sĩ cách mạng Hồ Chí Minh thật tinh tế, bác ái, chan chứa tình yêu thiên nhiên.
Nỗi lòng thao thức vì nước nhà
Hai câu thơ đầu tập trung miêu tả vẻ đẹp của thiên nhiên, nhưng đến hai câu cuối, bài thơ chuyển sang diễn tả tâm trạng của Bác:
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà
Cảnh khuya tĩnh lặng, tươi đẹp càng làm nổi bật hình ảnh Bác Hồ thao thức không yên. Bác hòa mình vào thiên nhiên để ngợi ca vẻ đẹp của núi rừng, nhưng tâm hồn Người vẫn đau đáu nỗi lo cho vận mệnh của đất nước. “Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà” – đó là lẽ sống cao đẹp của Hồ Chí Minh, là nỗi trăn trở thường trực trong trái tim Người. Dù trong hoàn cảnh nào, Bác vẫn luôn dành trọn tâm tình cho non sông, dân tộc.
Điệp từ “chưa ngủ” được sử dụng hai lần, vừa khẳng định vẻ đẹp của đêm trăng, vừa nhấn mạnh nỗi lo lắng cho vận mệnh đất nước của Bác. Hai câu thơ này cho thấy sự thống nhất giữa tình yêu thiên nhiên và lòng yêu nước sâu sắc trong tâm hồn Hồ Chí Minh.
Giá trị nghệ thuật và ý nghĩa của bài thơ
“Cảnh khuya” là một bài thơ tứ tuyệt giản dị, hàm súc, giàu hình ảnh và nhạc điệu. Bác đã sử dụng thành công các biện pháp nghệ thuật như so sánh, điệp từ, đối,… để diễn tả vẻ đẹp của thiên nhiên và tâm trạng của mình. Bài thơ là sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố cổ điển và hiện đại, giữa chất thi sĩ và chất chiến sĩ, tạo nên một phong cách thơ độc đáo của Hồ Chí Minh.
“Cảnh khuya” không chỉ là một bài thơ tả cảnh mà còn là một bài thơ trữ tình sâu sắc, thể hiện tình yêu thiên nhiên, lòng yêu nước và tinh thần trách nhiệm cao cả của Hồ Chí Minh đối với dân tộc. Bài thơ đã để lại những ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc, giúp chúng ta hiểu thêm về tâm hồn cao đẹp của vị lãnh tụ vĩ đại.