Nguyễn Khuyến, một nhà thơ lớn của dân tộc, đã để lại cho đời nhiều tác phẩm giá trị, trong đó “Bạn đến chơi nhà” là một minh chứng tiêu biểu cho tình bạn chân thành, thắm thiết, không màng vật chất. Bài thơ không chỉ là lời chào đón giản dị mà còn là triết lý sống đẹp đẽ về tình tri kỷ.
Ảnh minh họa cảnh Nguyễn Khuyến tiếp đón bạn, thể hiện sự trân trọng tình cảm bạn bè, dù cuộc sống giản dị.
Mở đầu bài thơ là lời chào hỏi chân thành, giản dị như một lời reo vui khi gặp lại bạn tri kỷ sau bao ngày xa cách:
Đã bấy lâu nay, bác tới nhà.
Câu thơ thể hiện niềm vui khôn xiết của tác giả khi bạn hiền ghé thăm. “Đã bấy lâu nay” gợi lên một khoảng thời gian dài xa cách, càng làm tăng thêm sự trân trọng khoảnh khắc hội ngộ. Cách xưng hô “bác” thể hiện sự kính trọng, thân mật, gắn bó giữa những người bạn già.
Tiếp theo, tác giả vẽ nên một bức tranh chân thực về hoàn cảnh gia đình mình, không hề che giấu sự thiếu thốn vật chất:
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Hình ảnh ao sâu nước cả, diễn tả sự khó khăn trong việc chuẩn bị vật chất tiếp đãi bạn, đồng thời gợi không gian làng quê thanh bình.
Hàng loạt những khó khăn được liệt kê một cách hóm hỉnh, từ việc thiếu người sai vặt, chợ ở xa, đến việc không có sẵn thức ăn trong vườn. Sự thiếu thốn được đẩy lên đến cao trào khi ngay cả “miếng trầu” – một thứ không thể thiếu trong văn hóa tiếp khách của người Việt – cũng không có.
Tuy nhiên, chính trong hoàn cảnh éo le ấy, tình bạn chân thành lại càng tỏa sáng:
Bác đến chơi đây, ta với ta!
Câu thơ cuối cùng như một tiếng cười xòa, xua tan đi mọi ngại ngần, khách sáo. “Ta với ta” không phải là sự cô đơn, lẻ loi như trong thơ Bà Huyện Thanh Quan, mà là sự hòa hợp, đồng điệu giữa hai tâm hồn tri kỷ. Tình bạn ở đây vượt lên trên mọi giá trị vật chất, chỉ còn lại sự chân thành, quý mến lẫn nhau.
Hình ảnh hai người bạn già ngồi trò chuyện, thể hiện sự gắn bó, tri kỷ, không cần vật chất vẫn thắm đượm tình cảm.
Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” không chỉ là một bức tranh sinh động về cuộc sống thôn quê thanh bình mà còn là một bài học sâu sắc về tình bạn. Tình bạn chân chính không phụ thuộc vào vật chất, địa vị mà dựa trên sự đồng điệu tâm hồn, sự sẻ chia, thấu hiểu và trân trọng lẫn nhau. Quan niệm về tình bạn của Nguyễn Khuyến vẫn còn nguyên giá trị đến ngày nay, nhắc nhở chúng ta về những giá trị nhân văn cao đẹp trong cuộc sống.
