Văn Cao, một nghệ sĩ đa tài, không chỉ nổi tiếng với vai trò nhạc sĩ mà còn ghi dấu ấn trong lĩnh vực thơ ca. Bài thơ “Thời Gian” là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện những cách tân độc đáo trong thơ của ông. Bài viết này sẽ Phân Tích Bài Thơ Thời Gian Của Văn Cao một cách sâu sắc, làm nổi bật giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
Văn Cao (1923-1995) sinh ra ở Nam Định, lớn lên ở Hải Phòng và bắt đầu sự nghiệp sáng tác tại đây. Ông là một nhạc sĩ, nhà thơ và họa sĩ tài năng. Thơ của ông, tuy không nhiều về số lượng, nhưng luôn gây ấn tượng mạnh mẽ bởi phong cách nghệ thuật độc đáo. Văn Cao luôn chú trọng đổi mới thơ ca cả về hình thức lẫn nội dung, tạo nên những bài thơ đa tầng ý nghĩa với các hình ảnh giàu tính biểu tượng. Bài thơ “Thời Gian” được sáng tác vào mùa xuân năm 1987, là những suy tư, chiêm nghiệm về thời gian và cuộc sống con người.
Trong bài thơ, thời gian không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà trở thành một thực thể hữu hình, có thể cảm nhận được:
“Thời gian qua kẽ tay
Làm khô những chiếc lá
Kỷ niệm trong tôi
Rơi
như tiếng sỏi
trong lòng giếng cạn”
Thời gian được cảm nhận qua xúc giác: “Thời gian qua kẽ tay”. Nó lặng lẽ trôi qua, nhanh chóng đến không ngờ. Con người cảm nhận từng dấu ấn thời gian “qua kẽ tay” để rồi nuối tiếc. Câu thơ năm chữ mở đầu tạo nên một liên tưởng thú vị. Thời gian quý giá nhưng mỏng manh, khiến con người khao khát được nắm giữ. Nhưng khi trôi qua kẽ tay, thời gian lại vô tình “Làm khô những chiếc lá”. Sự trôi chảy của thời gian khiến mọi thứ phai tàn. Những chiếc lá xanh tươi bỗng trở nên héo úa. Tuổi thanh xuân của con người cũng vậy, tươi đẹp nhưng ngắn ngủi, chẳng mấy chốc đã bước sang tuổi già.
Tiếng “Rơi” đột ngột xuất hiện như một nốt trầm giữa dòng thơ. Câu thơ ngắn gọn, nhấn mạnh sự chuyển động của cảnh vật. “Rơi” ở đây là lìa xa, quên lãng. Con người mải miết chạy theo cuộc sống, chợt giật mình khi những điều yêu quý vụt khỏi tầm tay. “Như tiếng sỏi” là một so sánh đặc sắc, gợi tả âm thanh nặng nề, khô khốc. Sỏi rơi “trong lòng giếng cạn”. Những sự vật vô hồn, cô đơn hiện ra. Từ “cạn” thể hiện sự trơ trọi, thiếu sức sống. Ý thơ càng về sau càng trở nên nặng nề, những câu thơ bị chia cắt cho thấy cảm xúc tự nhiên khi đối diện với dòng thời gian khắc nghiệt.
Ý thức về thời gian và khát khao níu giữ hạnh phúc là tâm trạng thường thấy ở các thi nhân. Nhưng Văn Cao không kết thúc bài thơ bằng sự bi quan, cay đắng. Khổ thơ tiếp theo bừng sáng vẻ đẹp trữ tình nhờ sự xuất hiện của “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em”:
“Riêng những câu thơ
còn xanh
Riêng những bài hát
còn xanh
Và đôi mắt em
như hai giếng nước.”
“Những câu thơ”, “những bài hát” là biểu tượng cho sự sáng tạo nghệ thuật, sự rung động của trái tim con người. Điệp ngữ “Riêng những” và “còn xanh” được lặp lại như một lời khẳng định sự trường tồn của nghệ thuật chân chính. Và đẹp nhất trên đời chính là “đôi mắt em”. Đôi mắt là cửa sổ tâm hồn, đại diện cho tình yêu và sức trẻ. Đôi mắt sâu thẳm ấy “như hai giếng nước”, long lanh và dạt dào sức sống. Nhà thơ không chỉ cảm khái trước những giá trị cao cả mà còn đề ra một phương cách sống ý nghĩa, cho ta thấy giá trị của nghệ thuật và tình yêu. Nếu thấy mình già nua và cũ kĩ, hãy tìm đến những vần thơ, khúc ca, hãy soi mình vào đáy mắt người yêu. Những điều bình dị nhất lại chính là cứu cánh cho tâm hồn. Cách ngắt nhịp, hình ảnh thơ ở khổ thơ hai tương đồng với khổ một, tạo nên hiệu ứng vòng tròn, nhưng không còn biểu lộ cảm xúc hụt hẫng mà thay vào đó là tâm trạng say mê, chìm đắm.
Bài thơ được viết theo thể thơ tự do với cách xuống dòng, ngắt nhịp sáng tạo. Nhịp điệu linh hoạt tạo ra một nhạc điệu đặc biệt. Bên cạnh đó, Văn Cao đã sử dụng ngôn từ mang nhiều tầng nghĩa tượng trưng, các biện pháp tương phản, đối lập, so sánh, điệp ngữ, ẩn dụ để thể hiện cái nhìn của mình về cuộc sống.
Qua đó, bài thơ cho thấy những chiêm nghiệm sâu sắc về mối quan hệ giữa thời gian, cuộc đời với con người và nghệ thuật. “Thời Gian” của Văn Cao chính là một “chiếc lá” tươi xanh vĩnh viễn của nghệ thuật. Phân tích bài thơ Thời Gian của Văn Cao giúp ta hiểu rõ hơn về tư tưởng và tài năng của một nghệ sĩ lớn.
