“Mời trầu” của Hồ Xuân Hương là một trong những tuyệt tác thơ Nôm, không chỉ thể hiện tài năng sử dụng ngôn ngữ điêu luyện mà còn bộc lộ những tâm tư, khát vọng sâu kín của “bà chúa thơ Nôm” về tình yêu và thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Bài thơ là lời mời trầu, nhưng ẩn sau đó là lời mời tình, lời giãi bày về duyên phận và mong ước một tình yêu chân thành, bền vững.
Hình ảnh miếng trầu trong văn hóa Việt Nam tượng trưng cho sự kết nối, giao duyên và thường xuất hiện trong các dịp lễ quan trọng.
Khác với những bài thơ Đường luật khuôn mẫu, “Mời trầu” mang đậm chất dân dã, gần gũi, sử dụng ngôn ngữ đời thường, dễ hiểu. Điều này tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt, giúp bài thơ dễ dàng đi vào lòng người đọc, vượt qua những rào cản về thời gian và không gian.
Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh miếng trầu quen thuộc, nhưng qua cách miêu tả của Hồ Xuân Hương, nó trở nên đặc biệt và gợi cảm hơn bao giờ hết:
“Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôi,
Này của Xuân Hương mới quệt rồi.”
Hai câu thơ đầu giới thiệu một cách trực tiếp và chân thật về miếng trầu. “Quả cau nho nhỏ” gợi lên hình ảnh nhỏ nhắn, xinh xắn, có phần khiêm nhường. “Miếng trầu hôi” lại là một cách nói dân dã, không hoa mỹ, thậm chí có phần “tục”, nhưng lại rất thật, rất đời. Cái “hôi” ở đây không phải là sự khó chịu, mà là hương vị đặc trưng của trầu, một thứ hương vị quen thuộc với người Việt.
Sự kết hợp giữa quả cau nhỏ và miếng trầu hôi tạo nên một tổng thể hài hòa, tượng trưng cho vẻ đẹp giản dị, mộc mạc của văn hóa Việt Nam.
Quan trọng hơn, hai câu thơ này khẳng định “chủ quyền” của Hồ Xuân Hương đối với miếng trầu. “Này của Xuân Hương” là một lời tuyên bố mạnh mẽ, thể hiện cá tính độc đáo, không lẫn vào đâu được của bà. “Mới quệt rồi” cho thấy sự tươi mới, nóng hổi của miếng trầu, như thể vừa mới được chuẩn bị xong để mời khách. Đồng thời, nó cũng gợi ý về một tấm lòng chân thành, không hề giả tạo của người mời.
Tiếp theo, bài thơ chuyển sang những suy tư, trăn trở về duyên phận và tình yêu:
“Có phải duyên nhau thì thắm lại,
Đừng xanh như lá, bạc như vôi.”
Hai câu thơ cuối là lời gửi gắm, nhắn nhủ đầy ý vị. “Có phải duyên nhau thì thắm lại” là một câu hỏi, nhưng cũng là một mong ước, một niềm tin vào sức mạnh của duyên phận. “Thắm lại” gợi lên hình ảnh tươi đẹp, mặn nồng của tình yêu, sự gắn bó keo sơn giữa hai người.
Màu xanh của lá trầu và màu trắng của vôi được sử dụng như những ẩn dụ về tình yêu: tươi mới, nồng thắm nhưng cũng có thể phai nhạt, bạc bẽo.
“Đừng xanh như lá, bạc như vôi” là một lời khuyên, một lời cảnh báo về những điều có thể làm phai nhạt tình yêu. “Xanh như lá” có thể hiểu là sự non nớt, thiếu kinh nghiệm, dễ thay đổi. “Bạc như vôi” lại là sự nhạt nhẽo, vô vị, thiếu cảm xúc. Hồ Xuân Hương mong muốn tình yêu sẽ không trở nên “xanh” hay “bạc” như vậy, mà luôn “thắm” và bền vững.
Bài thơ “Mời trầu” kết thúc bằng một lời nhắn nhủ đầy sâu sắc về tình yêu và duyên phận. Nó không chỉ là một lời mời trầu đơn thuần, mà còn là lời mời tình, lời mời đến với một trái tim chân thành, nồng ấm và khát khao hạnh phúc. Bài thơ đã thể hiện một cách sinh động và độc đáo về vẻ đẹp văn hóa truyền thống Việt Nam. Thông qua việc sử dụng các yếu tố như quả cau, lá trầu, và vôi, Hồ Xuân Hương không chỉ tái hiện lại một phong tục quen thuộc mà còn lồng ghép vào đó những thông điệp sâu sắc về tình yêu, duyên phận và sự gắn kết trong cộng đồng.
Hình ảnh người phụ nữ têm trầu là biểu tượng cho sự khéo léo, đảm đang và nét đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam.
Tóm lại, “Mời trầu” là một bài thơ tứ tuyệt giản dị, nhưng chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa sâu xa. Nó thể hiện tài năng sử dụng ngôn ngữ điêu luyện của Hồ Xuân Hương, đồng thời bộc lộ những tâm tư, khát vọng về tình yêu và thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Bài thơ xứng đáng là một trong những kiệt tác của thơ Nôm Việt Nam, có sức sống lâu bền trong lòng người đọc.