Phân tích bài thơ Khi con tu hú

Bài thơ “Khi con tu hú” của Tố Hữu là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho hồn thơ trữ tình chính trị của ông. Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh nhà thơ bị giam cầm tại nhà lao Thừa Phủ, nhưng vẫn thể hiện một tình yêu cuộc sống tha thiết và khát vọng tự do cháy bỏng.

Dàn ý Phân tích bài thơ Khi con tu hú

1. Mở bài:

• Giới thiệu tác giả Tố Hữu và bài thơ “Khi con tu hú”, hoàn cảnh sáng tác.
• Nêu khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.

2. Thân bài:

a. Sáu câu thơ đầu: Bức tranh mùa hè tươi đẹp, tràn đầy sức sống:

• Âm thanh:

  • Tiếng chim tu hú gọi bầy.
  • Tiếng ve ngân râm ran trong vườn.
  • Tiếng sáo diều vi vu trên không.
    => Âm thanh rộn rã, tươi vui, báo hiệu mùa hè đến.

• Màu sắc:

  • Màu vàng của lúa chiêm chín.
  • Màu vàng của bắp.
  • Màu hồng của nắng đào.
  • Màu xanh của trời.
    => Gam màu tươi sáng, rực rỡ, giàu sức sống.

• Hình ảnh:

  • Cánh đồng lúa chiêm chín vàng.
  • Vườn cây trái ngọt dần.
  • Đôi con diều sáo lộn nhào trên không.
    => Hình ảnh gợi sự vận động, phát triển, tươi vui.

• Không gian: Mở rộng, cao, thoáng đãng với hình ảnh “đôi con diều sáo lộn nhào từng không”.

• Nhận xét: Bức tranh mùa hè được khắc họa sống động, chân thực, thể hiện tình yêu cuộc sống tha thiết và tâm hồn tinh tế của nhà thơ.

b. Bốn câu thơ cuối: Tâm trạng của người tù cách mạng:

• Sự đối lập giữa khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp và thực tại tù ngục.

• Cảm xúc ngột ngạt, khao khát tự do:

  • Động từ mạnh: “đạp tan”, “chết uất”.
  • Từ ngữ cảm thán: “ôi”, “thôi”, “làm sao”.
  • Nhịp thơ ngắt quãng, dồn dập.
    => Thể hiện sự bức bối, uất ức và khát vọng cháy bỏng được giải thoát.

• Tiếng chim tu hú lặp lại ở đầu và cuối bài thơ:

  • Đầu bài thơ: Tiếng chim là biểu tượng của tự do, của cuộc sống.
  • Cuối bài thơ: Tiếng chim gợi sự giam cầm, tù túng.
    => Tiếng chim là lời thúc giục về tự do, là nỗi niềm khát khao của người tù.

c. Nghệ thuật:

• Thể thơ lục bát truyền thống, dễ hiểu, gần gũi.
• Nhịp thơ linh hoạt, phù hợp với cảm xúc.
• Ngôn ngữ giản dị, hình ảnh thơ mộc mạc, giàu sức gợi.

3. Kết bài:

• Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
• “Khi con tu hú” là tiếng lòng của người chiến sĩ cách mạng yêu nước, khát khao tự do, sống trọn vẹn cho lý tưởng.

Phân tích chi tiết bài thơ Khi con tu hú

“Khi con tu hú” không chỉ là một bài thơ tả cảnh thiên nhiên đơn thuần mà còn là tiếng lòng của một người chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi, đang bị giam cầm nhưng vẫn tràn đầy tình yêu cuộc sống và khát vọng tự do.

Sáu câu thơ đầu hiện lên như một bức tranh mùa hè rực rỡ, tràn đầy sức sống:

“Khi con tu hú gọi bầy
Lúa chiêm đang chín, trái cây ngọt dần
Vườn râm dậy tiếng ve ngân
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào
Trời xanh càng rộng càng cao
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không…”

Tiếng chim tu hú gọi bầy mở ra một không gian tươi sáng, rộn rã của mùa hè. Đó là âm thanh quen thuộc của làng quê Việt Nam, báo hiệu mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no. Tố Hữu đã sử dụng hàng loạt các giác quan để cảm nhận và tái hiện lại bức tranh thiên nhiên này. Thị giác cảm nhận màu vàng óng của lúa chiêm đang chín, màu vàng của bắp rây, màu hồng của nắng đào, màu xanh của bầu trời. Thính giác nghe thấy tiếng ve ngân trong vườn, tiếng sáo diều vi vu trên không. Khứu giác cảm nhận hương thơm của lúa chín và trái cây ngọt dần. Tất cả hòa quyện lại tạo nên một bức tranh đầy màu sắc, âm thanh và hương vị, thể hiện tình yêu tha thiết của nhà thơ đối với quê hương, đất nước.

Tuy nhiên, bức tranh mùa hè tươi đẹp ấy lại càng làm nổi bật thêm nỗi cô đơn, tù túng của người tù cách mạng. Bốn câu thơ cuối thể hiện tâm trạng uất ức, khao khát tự do cháy bỏng của Tố Hữu:

“Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi!
Ngột làm sao, chết uất thôi
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu!”

Nhịp thơ trở nên dồn dập, gấp gáp, thể hiện sự bức bối, khó chịu của nhà thơ. Các động từ mạnh như “đạp tan”, “chết uất” và các từ cảm thán “ôi”, “thôi” cho thấy sự khao khát tự do đến tột cùng. Tiếng chim tu hú ngoài trời cứ kêu như một lời nhắc nhở về cuộc sống tươi đẹp, tự do đang diễn ra bên ngoài, càng làm tăng thêm nỗi đau khổ, uất ức của người tù.

Sự lặp lại của tiếng chim tu hú ở đầu và cuối bài thơ tạo nên một kết cấu vòng tròn, nhấn mạnh sự giằng xé giữa khát vọng tự do và thực tại tù ngục. Tiếng chim tu hú trở thành biểu tượng của tự do, của cuộc sống mà người tù cách mạng khao khát.

Giá trị nghệ thuật của bài thơ

“Khi con tu hú” là một bài thơ lục bát giản dị, mộc mạc nhưng giàu cảm xúc. Tố Hữu đã sử dụng ngôn ngữ trong sáng, hình ảnh thơ gần gũi, quen thuộc để thể hiện một cách chân thực và sâu sắc tâm trạng của người tù cách mạng. Nhịp thơ linh hoạt, phù hợp với sự biến đổi của cảm xúc, từ vui tươi, rộn rã ở những câu thơ đầu đến uất ức, đau khổ ở những câu thơ cuối.

Tóm lại, “Khi con tu hú” là một bài thơ đặc sắc, thể hiện tình yêu cuộc sống, khát vọng tự do và tinh thần lạc quan của người chiến sĩ cách mạng trong hoàn cảnh khó khăn. Bài thơ có giá trị nhân văn sâu sắc, khơi gợi trong lòng người đọc tình yêu quê hương, đất nước và ý chí đấu tranh cho tự do, độc lập.