Bài thơ “Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương là một trong những tác phẩm tiêu biểu, thể hiện rõ phong cách thơ độc đáo của bà. Bài thơ không chỉ đơn thuần miêu tả một món ăn dân dã mà còn gửi gắm những suy tư sâu sắc về thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
“Thân em vừa trắng lại vừa tròn…” – Vẻ đẹp và thân phận
Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh chiếc bánh trôi nước, một món ăn quen thuộc của người Việt.
“Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non”
Câu thơ đầu tiên sử dụng mô típ “thân em” quen thuộc trong ca dao, dân ca, gợi lên hình ảnh người phụ nữ với vẻ đẹp đầy đặn, tròn trịa, làn da trắng ngần. “Vừa trắng lại vừa tròn” không chỉ tả vẻ ngoài của chiếc bánh mà còn gợi liên tưởng đến vẻ đẹp thanh khiết, đầy sức sống của người phụ nữ. Tuy nhiên, cuộc đời họ lại không hề bằng phẳng. Câu thơ thứ hai “Bảy nổi ba chìm với nước non” sử dụng thành ngữ quen thuộc để diễn tả số phận long đong, chìm nổi, lênh đênh của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
“Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn…” – Sự phụ thuộc và cam chịu
“Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son”
Câu thơ thứ ba “Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn” thể hiện rõ sự phụ thuộc, không làm chủ được số phận của người phụ nữ. “Tay kẻ nặn” ở đây tượng trưng cho xã hội phong kiến với những định kiến, lễ giáo khắt khe trói buộc cuộc đời họ. Dù bị xã hội nhào nặn, vùi dập, người phụ nữ vẫn giữ trọn “tấm lòng son”, tượng trưng cho phẩm chất thủy chung, son sắt, kiên trinh. Đây là một phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ Việt Nam, dù trong hoàn cảnh nào cũng luôn giữ gìn đạo đức, lòng trung thành.
Giá trị nhân văn và tiếng nói nữ quyền
Bài thơ “Bánh trôi nước” không chỉ là một bài thơ tả cảnh, tả vật mà còn là tiếng nói đầy cảm thương, trân trọng đối với người phụ nữ. Hồ Xuân Hương đã mượn hình ảnh chiếc bánh trôi nước để thể hiện vẻ đẹp, phẩm chất và số phận của họ trong xã hội phong kiến. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện tinh thần phản kháng, khẳng định giá trị của người phụ nữ, một tiếng nói nữ quyền mạnh mẽ trong văn học Việt Nam.
Bài thơ sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi, hình ảnh thơ giàu sức gợi, thể thơ thất ngôn tứ tuyệt truyền thống. Tất cả đã tạo nên một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, có giá trị nhân văn sâu sắc và sức sống lâu bền trong lòng độc giả Việt Nam. “Bánh trôi nước” là một minh chứng cho tài năng và tấm lòng của Hồ Xuân Hương, một nhà thơ luôn hướng về những người phụ nữ bất hạnh trong xã hội.
