Bài thơ “Ngắm trăng” của Hồ Chí Minh là một tác phẩm đặc sắc, thể hiện tình yêu thiên nhiên và tinh thần lạc quan cách mạng của Bác ngay cả trong hoàn cảnh tù ngục. Bài thơ không chỉ là một bức tranh về đêm trăng mà còn là một chân dung tự họa về tâm hồn cao đẹp của Người.
Trăng luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho thi ca. Trong hoàn cảnh đặc biệt, bài thơ “Ngắm trăng” lại càng thêm giá trị.
Hoàn Cảnh Sáng Tác Đặc Biệt
Bài thơ được sáng tác trong thời gian Bác bị giam trong nhà tù của Tưởng Giới Thạch. Đây là một hoàn cảnh vô cùng khắc nghiệt, thiếu thốn cả về vật chất lẫn tinh thần.
Ngục trung vô tửu diệc vô hoa
Đối thử lương tiêu nại nhược hà?
Hai câu thơ đầu đã khắc họa rõ nét hoàn cảnh tù ngục: “Trong tù không rượu cũng không hoa”. Rượu và hoa là những thứ không thể thiếu trong những buổi ngắm trăng tao nhã của các thi nhân. Nhưng trong cảnh tù đày, đến cơm ăn còn không đủ no, nói gì đến thú vui thưởng nguyệt. “Ngục trung” gợi sự tù túng, ngột ngạt, giam hãm cả về thể xác lẫn tinh thần. Câu hỏi tu từ “Đối thử lương tiêu nại nhược hà?” (Trước cảnh đẹp đêm nay biết làm thế nào?) thể hiện sự băn khoăn, day dứt của Bác khi đứng trước vẻ đẹp của trăng mà không thể trọn vẹn tận hưởng.
Tình Yêu Thiên Nhiên Và Phong Thái Ung Dung
Mặc dù bị giam cầm, Bác vẫn không để mất đi tình yêu thiên nhiên và phong thái ung dung, tự tại.
Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt
Nguyệt tòng song khích khán thi gia
Hai câu thơ cuối là điểm sáng của toàn bài, thể hiện sự giao hòa tuyệt vời giữa người và trăng. “Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt” (Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ), Bác hướng tâm hồn mình đến với ánh trăng, vượt qua song sắt nhà tù để tìm đến vẻ đẹp của thiên nhiên. “Nguyệt tòng song khích khán thi gia” (Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ), trăng cũng đáp lại tấm lòng của Bác, chủ động tìm đến nhà thơ trong chốn ngục tù tăm tối.
Nghệ thuật đối xứng được sử dụng một cách tài tình, tạo nên sự cân bằng, hài hòa giữa người và trăng, giữa tù nhân và thiên nhiên. Bác không chỉ ngắm trăng mà còn “cảm” trăng, “hiểu” trăng, và trăng cũng thấu hiểu tâm hồn cao đẹp của Người. Bức tường nhà ngục, song sắt lạnh lẽo dường như tan biến, chỉ còn lại sự giao cảm thiêng liêng giữa hai tâm hồn đồng điệu. Bác tự nhận mình là “thi gia”, thể hiện phong thái ung dung, tự tin, không hề bị khuất phục bởi hoàn cảnh ngục tù.
Giá Trị Nghệ Thuật Và Ý Nghĩa Sâu Sắc
Bài thơ “Ngắm trăng” được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, ngắn gọn, hàm súc, với ngôn ngữ giản dị, trong sáng nhưng giàu sức gợi cảm. Nghệ thuật đối, nhân hóa được sử dụng một cách hiệu quả, làm nổi bật vẻ đẹp của trăng và tâm hồn cao đẹp của Bác.
Bài thơ không chỉ là một bức tranh về đêm trăng trong tù mà còn là một biểu tượng về tinh thần lạc quan, ý chí kiên cường và tình yêu thiên nhiên sâu sắc của Hồ Chí Minh. Dù trong hoàn cảnh nào, Bác vẫn luôn giữ vững niềm tin vào tương lai tươi sáng của dân tộc.
Phân tích bài “Ngắm trăng”, ta càng thêm hiểu và kính phục tấm lòng cao cả của Bác, một con người vĩ đại đã hiến dâng cả cuộc đời mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Bài thơ là một viên ngọc quý trong kho tàng văn học Việt Nam, mãi mãi tỏa sáng và truyền cảm hứng cho các thế hệ mai sau.
