Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là một khúc ca đậm chất dân gian, vừa khơi gợi lòng yêu nước sâu sắc, vừa thôi thúc mỗi người con đất Việt hướng về cội nguồn. Đoạn 2 của bài thơ mở ra một không gian Đất Nước vừa rộng lớn, vừa gần gũi, đi sâu vào chiều dài lịch sử và mối liên hệ mật thiết giữa mỗi cá nhân với Tổ quốc.
Dàn ý chi tiết giúp ta nắm bắt mạch ý của đoạn thơ:
- Đất Nước đã có từ bao giờ?: Từ những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết xa xưa, từ những phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc.
- Đất Nước là gì?: Không gian địa lý nơi con người sinh sống, hò hẹn, gắn liền với những hình ảnh thân thương. Thời gian lịch sử với những trang sử hào hùng của dân tộc.
- Tư tưởng Đất Nước của nhân dân:
- Trên phương diện không gian và địa lý: Đất nước hiện lên qua những địa danh thắng cảnh nổi tiếng, thể hiện niềm tự hào về quê hương.
- Phương diện thời gian và lịch sử: Nhân dân là người đấu tranh bảo vệ Tổ quốc, truyền lại những giá trị văn hóa cho thế hệ sau.
- Trên bình diện văn hóa: Gợi ra những vẻ đẹp tâm hồn của người Việt Nam qua những câu ca dao tiêu biểu.
Phân tích chi tiết đoạn 2 của bài thơ Đất Nước cho thấy sự sáng tạo của Nguyễn Khoa Điềm trong việc khai thác chất liệu văn hóa dân gian, kết hợp với giọng thơ trữ tình chính luận để thể hiện tình yêu nước sâu sắc và tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”.
“Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”
Những câu thơ mở đầu đoạn trích đã định nghĩa Đất Nước bằng những hình ảnh gần gũi, thân thương nhất. Đất là nơi anh đến trường, nước là nơi em tắm, Đất Nước là nơi ta hò hẹn… Đất Nước không phải là một khái niệm trừu tượng, cao siêu mà hiện hữu trong cuộc sống đời thường, trong những kỷ niệm của mỗi người.
“Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi””
Tiếp theo, Nguyễn Khoa Điềm đã sử dụng những hình ảnh giàu tính biểu tượng để gợi lên vẻ đẹp kỳ vĩ của Đất Nước. “Đất là nơi ‘con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc’, nước là nơi ‘con cá ngư ông móng nước biển khơi'”. Những hình ảnh này vừa mang đậm chất dân gian, vừa thể hiện niềm tự hào về non sông gấm vóc của Tổ quốc.
“Thời gian đằng đẵng
Không gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ
Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”
Đất Nước còn là sự kết tinh của thời gian và không gian, là nơi dân mình đoàn tụ. Tác giả đã nhắc lại truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ, khẳng định nguồn gốc chung của dân tộc Việt Nam, đồng thời gợi lên ý thức về sự đoàn kết, gắn bó giữa các thế hệ.
“Những ai đã khuất
Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”
Đất Nước được tạo nên bởi những người đã khuất và những người đang sống, bởi những người yêu nhau và sinh con đẻ cái. Mỗi người đều có trách nhiệm gánh vác phần người đi trước để lại, dặn dò con cháu chuyện mai sau, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Câu thơ “Hằng năm ăn đâu làm đâu, cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ” thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với tổ tiên, cội nguồn.
“Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Khi hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm
Khi chúng ta cầm tay mọi người
Đất nước vẹn tròn, to lớn
Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang đất nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng”
Đất Nước không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà còn hiện hữu trong mỗi con người. “Trong anh và em hôm nay, đều có một phần Đất Nước”. Khi hai người yêu nhau cầm tay, Đất Nước trong họ hài hòa nồng thắm. Khi tất cả mọi người cùng chung tay, Đất Nước sẽ vẹn tròn, to lớn. Thế hệ trẻ sẽ mang Đất Nước đi xa, đến những tháng ngày mơ mộng.
“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời…”
Kết thúc đoạn thơ, Nguyễn Khoa Điềm khẳng định: “Đất Nước là máu xương của mình, phải biết gắn bó san sẻ, phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở, làm nên Đất Nước muôn đời…”. Lời thơ như một lời nhắn nhủ, một lời kêu gọi mỗi người hãy sống có trách nhiệm với Đất Nước, hãy góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Đoạn 2 của bài thơ Đất Nước đã thể hiện một cách sâu sắc và cảm động tình yêu nước, niềm tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm của mỗi người đối với Tổ quốc. Bằng việc sử dụng ngôn ngữ giản dị, hình ảnh gần gũi và chất liệu văn hóa dân gian phong phú, Nguyễn Khoa Điềm đã tạo nên một khúc ca Đất Nước vừa quen thuộc, vừa mới mẻ, lay động trái tim của biết bao thế hệ độc giả.