Đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” trong Truyện Kiều của Nguyễn Du là một trong những đoạn thơ hay nhất, thể hiện sâu sắc tâm trạng cô đơn, buồn tủi và tấm lòng thủy chung, hiếu thảo của Thúy Kiều. Đặc biệt, tám câu thơ giữa đoạn trích tập trung diễn tả nỗi nhớ người yêu Kim Trọng và cha mẹ già, qua đó tố cáo xã hội bất công và thể hiện bi kịch của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
Sau khi bị lừa bán vào lầu xanh, Kiều uất ức định tự vẫn nhưng không thành. Tú Bà sợ mất vốn nên đưa Kiều ra lầu Ngưng Bích giam lỏng, hứa hẹn sẽ gả nàng cho người tử tế. Nơi đất khách quê người, Kiều sống trong cô đơn, buồn tủi, xung quanh chỉ là không gian bao la với “non xa, trăng gần”.
Nỗi nhớ thương trào dâng, Kiều nhớ đến Kim Trọng trước tiên:
Tưởng người dưới nguyệt chén đồng,
Tin sương luống những rày trông mai chờ.
Bên trời góc bể bơ vơ,
Tấm son gột rửa bao giờ cho phai?
Chữ “tưởng” gợi lên sự hồi tưởng, nhớ nhung về những kỷ niệm đẹp giữa nàng và Kim Trọng. “Chén đồng” là chén rượu thề nguyền dưới ánh trăng, biểu tượng cho tình yêu sâu đậm, lời hứa thủy chung. Kiều hình dung Kim Trọng vẫn đang chờ đợi tin nàng trong vô vọng, càng khiến nàng thêm xót xa. Cụm từ “bên trời góc bể bơ vơ” diễn tả sự cô đơn, lạc lõng của Kiều nơi đất khách quê người. Câu hỏi tu từ “Tấm son gột rửa bao giờ cho phai?” thể hiện nỗi đau đớn, tủi hổ khi thân phận đã v испачкана, danh dự đã bị tổn thương, khó lòng rửa sạch. “Tấm son” vừa là tấm lòng son sắt của Kiều dành cho Kim Trọng, vừa là sự trong trắng, trinh tiết của người con gái.
Nhớ Kim Trọng, Kiều càng thêm xót xa cho thân phận mình, rồi nàng lại hướng về cha mẹ:
Xót người tựa cửa hôm mai,
Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ?
Sân Lai cách mấy nắng mưa,
Có khi gốc tử đã vừa người ôm.
Nguyễn Du dùng từ “xót” để diễn tả nỗi nhớ thương, lo lắng cho cha mẹ. Hình ảnh “tựa cửa hôm mai” gợi lên sự mỏi mòn, chờ đợi của cha mẹ già. Câu hỏi tu từ “Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ?” thể hiện sự lo lắng, băn khoăn của Kiều khi không thể chăm sóc cha mẹ. Thành ngữ “quạt nồng ấp lạnh” và điển tích “Sân Lai”, “gốc tử” (ý chỉ cha mẹ già yếu) càng làm tăng thêm nỗi xót xa, lòng hiếu thảo của Kiều. Cụm từ “cách mấy nắng mưa” vừa diễn tả thời gian xa cách, vừa gợi sự tàn phá của thời gian đối với con người. Kiều lo sợ cha mẹ ngày càng già yếu, không ai chăm sóc, phụng dưỡng.
Việc Kiều nhớ Kim Trọng trước, cha mẹ sau là phù hợp với tâm lý con người. Khi bán mình chuộc cha, Kiều đã phần nào làm tròn chữ hiếu. Nhưng với Kim Trọng, nàng cảm thấy áy náy, day dứt vì đã phụ bạc lời thề.
Tóm lại, tám câu thơ giữa đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” là lời độc thoại nội tâm đầy xúc động của Thúy Kiều. Qua đó, Nguyễn Du đã khắc họa thành công nỗi nhớ người yêu, cha mẹ, đồng thời thể hiện tấm lòng nhân đạo sâu sắc, ngợi ca vẻ đẹp phẩm chất của con người, đặc biệt là người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Đoạn thơ cũng tố cáo xã hội bất công, đẩy con người vào bi kịch, đặc biệt là những người phụ nữ tài sắc nhưng bạc mệnh.
