Tình đồng chí, đồng đội là một trong những đề tài quen thuộc và cảm động trong văn học Việt Nam, đặc biệt là thơ ca kháng chiến. Bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu là một tác phẩm tiêu biểu, khắc họa sâu sắc tình cảm thiêng liêng này giữa những người lính cách mạng. Bảy câu thơ đầu tiên của bài thơ là sự lí giải về cơ sở hình thành tình đồng chí, đồng đội ấy.
Hai câu thơ mở đầu giới thiệu về hoàn cảnh xuất thân của những người lính, những người đồng chí:
“Quê hương anh nước mặn, đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá.”
Lời thơ giản dị, chân chất như lời tâm sự, kể chuyện. Cấu trúc song hành, đối xứng giữa “quê hương anh” và “làng tôi” nhấn mạnh sự tương đồng về hoàn cảnh. Họ đều xuất thân từ những miền quê nghèo khó, nơi “nước mặn, đồng chua” hay “đất cày lên sỏi đá”, gợi lên hình ảnh những vùng quê nghèo khó, lam lũ. Sự đồng cảm về cảnh ngộ là nền tảng để hình thành tình đồng chí sau này.
Hai câu thơ tiếp theo khẳng định sự gặp gỡ và gắn bó của những người lính:
“Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau.”
Từ những người xa lạ, đến từ những phương trời khác nhau, họ gặp gỡ và quen biết nhau trong quân ngũ. Sự gặp gỡ này không phải là ngẫu nhiên mà là tất yếu, bởi họ có chung một lý tưởng, một mục đích cao cả: chiến đấu vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Cụm từ “đôi người” thay vì “hai người” gợi sự gắn bó, thân thiết ngay từ lần gặp gỡ đầu tiên.
Ba câu thơ tiếp theo khắc họa hình ảnh những người lính cùng nhau chiến đấu và chia sẻ những khó khăn, gian khổ:
“Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!”
Hình ảnh “súng bên súng, đầu sát bên đầu” thể hiện sự gắn bó, kề vai sát cánh cùng chiến đấu của những người lính. “Súng” tượng trưng cho nhiệm vụ chiến đấu, “đầu” tượng trưng cho ý chí, lý tưởng. Họ không chỉ cùng nhau chiến đấu mà còn cùng nhau chia sẻ những khó khăn, gian khổ trong cuộc sống. “Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ” là một hình ảnh chân thực, cảm động, thể hiện sự sẻ chia, đùm bọc lẫn nhau giữa những người lính. Tấm chăn mỏng manh không đủ ấm nhưng lại sưởi ấm lòng người bởi tình đồng chí, đồng đội. Từ “tri kỉ” khẳng định sự thấu hiểu, gắn bó sâu sắc giữa những người lính.
Câu thơ cuối cùng, ngắn gọn chỉ với hai tiếng “Đồng chí!”, là một sự kết tinh, một sự khẳng định về tình cảm thiêng liêng, cao đẹp giữa những người lính. Tiếng gọi “Đồng chí!” vang lên như một lời thề, một sự gắn kết, một niềm tự hào.
Với ngôn ngữ thơ giản dị, chân thực, giàu hình ảnh và cảm xúc, Chính Hữu đã khắc họa thành công hình ảnh những người lính cách mạng trong thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp. Bảy câu thơ đầu bài “Đồng chí” là sự lý giải sâu sắc về cơ sở hình thành tình đồng chí, đồng đội, từ sự tương đồng về hoàn cảnh xuất thân đến sự gắn bó trong chiến đấu và cuộc sống. Tình đồng chí, đồng đội là một trong những giá trị tinh thần cao đẹp, góp phần tạo nên sức mạnh của quân đội nhân dân Việt Nam.
