Bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương là một tác phẩm xúc động, ghi lại những cảm xúc chân thành, sâu sắc của tác giả khi đến viếng lăng Bác. Đặc biệt, hai khổ thơ cuối thể hiện rõ nhất niềm thương nhớ, lòng thành kính và ước nguyện cao đẹp của nhà thơ.
Khung cảnh trang nghiêm bên trong lăng Bác Hồ, nơi Bác an nghỉ, được Viễn Phương miêu tả bằng những hình ảnh giàu sức gợi: “Bác nằm trong giấc ngủ bình yên/Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền”.
Khổ thơ thứ ba diễn tả cảm xúc của tác giả khi bước vào lăng và đứng trước di hài của Bác:
“Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim!”
Hai câu thơ đầu gợi lên một không gian thanh tĩnh, trang nghiêm. Cách nói giảm nói tránh “giấc ngủ bình yên” giúp giảm bớt nỗi đau mất mát, đồng thời thể hiện sự tôn kính và niềm tin rằng Bác vẫn sống mãi trong lòng dân tộc. Hình ảnh “vầng trăng sáng dịu hiền” gợi liên tưởng đến ánh trăng thanh cao, trong sáng, biểu tượng cho tâm hồn cao đẹp của Bác, đồng thời gợi nhớ những vần thơ trăng nghĩa tình của Người.
Hai câu thơ sau thể hiện sự giằng xé trong tâm trạng nhà thơ. Dù biết rằng “trời xanh là mãi mãi”, Bác vẫn sống mãi trong lòng dân tộc, nhưng sự thật Bác đã ra đi vẫn khiến tác giả “nghe nhói ở trong tim”. Từ “nhói” diễn tả nỗi đau quặn thắt, sự mất mát không gì bù đắp được. Nỗi đau này không chỉ là của riêng Viễn Phương mà còn là của hàng triệu người dân Việt Nam.
Khổ thơ thứ tư thể hiện tâm trạng lưu luyến, bịn rịn của tác giả khi sắp phải rời xa lăng Bác:
“Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này”
Câu thơ đầu “Mai về miền Nam thương trào nước mắt” diễn tả nỗi buồn sâu sắc khi phải chia xa. Từ “thương” gợi lên tình cảm yêu kính, ngưỡng mộ và biết ơn vô hạn đối với Bác.
Hình ảnh cây tre Việt Nam, biểu tượng cho sự kiên cường, bất khuất và lòng trung hiếu, được nhà thơ ước nguyện hóa thân vào để canh giữ giấc ngủ ngàn thu cho Bác.
Ba câu thơ tiếp theo sử dụng điệp ngữ “muốn làm” để nhấn mạnh ước nguyện tha thiết được hóa thân thành những sự vật gần gũi, thân thuộc bên lăng Bác. Tác giả muốn làm “con chim hót quanh lăng Bác” để mang đến tiếng hót vui tươi, làm “đóa hoa tỏa hương đâu đây” để tô điểm thêm vẻ đẹp cho lăng, và “cây tre trung hiếu chốn này” để canh giữ giấc ngủ bình yên cho Người. Những ước nguyện này thể hiện lòng thành kính, biết ơn sâu sắc và mong muốn được mãi mãi ở bên Bác.
Hình ảnh “cây tre trung hiếu” khép lại bài thơ, tạo nên kết cấu đầu cuối tương ứng. Cây tre tượng trưng cho phẩm chất cao đẹp của người Việt Nam, đồng thời thể hiện lòng trung thành, kiên trung với lý tưởng cách mạng mà Bác đã lựa chọn. Ước nguyện được làm “cây tre trung hiếu” cũng là lời hứa của tác giả sẽ tiếp tục con đường mà Bác đã vạch ra, góp phần xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp.
Hai khổ thơ cuối bài “Viếng lăng Bác” là những vần thơ xúc động, thể hiện tình cảm chân thành, sâu sắc của Viễn Phương đối với Bác Hồ. Bằng ngôn ngữ giản dị, hình ảnh giàu sức gợi và biện pháp tu từ đặc sắc, tác giả đã khắc họa thành công hình ảnh Bác Hồ vĩ đại, đồng thời thể hiện ước nguyện cao đẹp của mình và của cả dân tộc Việt Nam.
