Cuộc đời của người đàn bà hàng chài trong “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu là một bức tranh chân thực và đầy ám ảnh về số phận của những người phụ nữ nghèo khổ nơi vùng biển. Hình ảnh người đàn bà ấy không chỉ là một cá nhân riêng lẻ mà còn là biểu tượng cho những khổ đau, nhẫn nhục và vẻ đẹp tiềm ẩn của người phụ nữ Việt Nam.
Người đàn bà hàng chài xuất hiện một cách giản dị, đời thường. Khi thì người ta gọi là “người đàn bà hàng chài”, lúc lại gọi “mụ”, khi lại là “chị ta”… Cách gọi phiếm định ấy cho thấy đây là một hình tượng điển hình, đại diện cho vô số những người phụ nữ vùng biển khốn khổ.
Chân dung của chị hiện lên giữa bãi xe tăng hỏng, bước ra từ chiếc thuyền vốn dĩ thơ mộng. Đó là một người đàn bà trạc ngoài 40, mang thân hình quen thuộc của những người phụ nữ vùng biển: cao lớn với những đường nét thô kệch, khuôn mặt chằng chịt những nốt rỗ, lúc nào cũng mệt mỏi và tái ngắt. Vẻ ngoài ấy đã phần nào hé lộ cuộc đời đầy gian truân và vất vả mà chị phải trải qua.
Số phận của người đàn bà hàng chài là chuỗi ngày dài của những khổ đau và bất hạnh.
Chị phải chịu đựng sự hành hạ về thể xác. Cuộc sống nghèo khó, túng quẫn đã biến người chồng trở nên vũ phu, thô bạo. Chị bị đánh đập một cách tàn nhẫn: “Ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng…”
Vậy ở Trên Thuyền Có Bao Giờ Lão Ta đánh Chị Không? Câu trả lời là có. Thậm chí, những trận đòn roi ấy còn diễn ra ngay trên chính chiếc thuyền, nơi được xem là tổ ấm của gia đình. Điều này cho thấy sự tàn nhẫn và bất nhân của người chồng, cũng như sự bất lực và tủi nhục của người vợ.
Không chỉ vậy, chị còn phải chịu đựng sự giày vò về tinh thần. Chị nhục nhã khi bị đối xử như một con vật, lo sợ con cái bị tổn thương khi chúng phải chứng kiến cảnh bạo lực gia đình. Nỗi đau khổ lớn nhất của chị là khi đứa con trai vì quá thương mẹ mà căm ghét và đánh lại bố.
Tuy nhiên, đằng sau vẻ ngoài lam lũ, nhẫn nhục và số phận bi thảm ấy, người đàn bà hàng chài lại ẩn chứa những phẩm chất cao đẹp.
Chị thấu hiểu mọi lẽ đời, có lòng nhân hậu và bao dung. Dù bị chồng bạo hành thường xuyên, chị vẫn không hề oán hận hay từ bỏ. Chị hiểu rõ tâm tính của chồng, luôn nhận lỗi về phần mình và biết được nguồn cơn khiến lão chồng trở nên hung bạo.
Người đàn bà hàng chài luôn bao dung, biết cảm thông và san sẻ với nỗi khổ của chồng. Chị thấy chồng đáng được tha thứ và ý thức rõ vai trò trụ cột của người chồng trong cuộc mưu sinh bằng nghề sông nước của gia đình.
Chị giàu đức hi sinh và thương con vô bờ bến. Bà thấy được bổn phận, thiên chức của người làm mẹ là phải sống vì con chứ không phải cho bản thân mình. Thương con nên người đàn bà hàng chài muốn các con có một gia đình trọn vẹn, có đủ cha mẹ. Đồng thời, chị cũng rất đau đớn và mặc cảm vì không che chở nổi cho tâm hồn non nớt của các con.
Chị luôn trân trọng và chắt chiu từng giây phút hạnh phúc gia đình. Niềm hạnh phúc của người đàn bà hàng chài là được nhìn các con được ăn no, cùng chồng nuôi con khôn lớn. Chị luôn chắt chiu những giờ phút đầm ấm hiếm hoi để làm niềm vui và lẽ sống.
Hình tượng người đàn bà hàng chài là một nhân cách cao đẹp ẩn đằng sau cái vẻ lam lũ, nhẫn nhục thường ngày. Chị là biểu tượng cho tình mẫu tử thiêng liêng, cao quý.
Nguyễn Minh Châu đã xây dựng một đoạn đối thoại tự nhiên, giàu ý nghĩa, ẩn chứa nhiều triết lí nhân sinh sâu sắc. Ông xây dựng nhân vật không chỉ qua ngoại hình mà còn qua lời nói, cử chỉ,… làm nổi bật tính cách riêng, tiêu biểu. Nhân vật không tên, số phận đáng thương, vẻ ngoài xấu xí…nhưng ẩn giấu đằng sau đó là một vẻ đẹp khuất lấp của tâm hồn đáng trân quý.
Qua hình tượng người đàn bà hàng chài, Nguyễn Minh Châu gửi gắm những chiêm nghiệm sâu sắc về nghệ thuật và cuộc đời. Cuộc sống luôn đa dạng, phức tạp; người nghệ sĩ cần có cái nhìn đa diện, nhiều chiều mới có thể phát hiện ra bản chất của cuộc sống. Người nghệ sĩ đích thực không được đứng trên, đứng ngoài cuộc sống mà cần đi vào cuộc sống để trải nghiệm, từ đó bồi đắp nhận thức của chính mình. Người nghệ sĩ chân chính không bao giờ được đánh mất niềm tin vào con người, trái lại phải lặn sâu xuống những via tầng sâu kín nhất để phát hiện những hạt ngọc ẩn giấu bên trong tâm hồn con người. Con người là sản phẩm của hoàn cảnh, bởi vậy muốn con người tốt đẹp hơn thì chúng ta phải cải tạo hoàn cảnh khiến cho hoàn cảnh tốt đẹp hơn.
Tóm lại, hình tượng người đàn bà hàng chài trong “Chiếc thuyền ngoài xa” là một minh chứng cho tài năng nghệ thuật và tấm lòng nhân đạo sâu sắc của Nguyễn Minh Châu. Tác phẩm đã để lại trong lòng người đọc những ấn tượng sâu sắc về số phận của những người phụ nữ nghèo khổ trong xã hội, đồng thời khẳng định vẻ đẹp tiềm ẩn và sức sống mãnh liệt của họ.
