Thế kỷ X đánh dấu một giai đoạn quan trọng trong lịch sử Việt Nam, thời kỳ bản lề chuyển giao từ thời kỳ Bắc thuộc kéo dài sang thời kỳ độc lập tự chủ, đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển rực rỡ của văn minh Đại Việt. Đây là giai đoạn gắn liền với công lao của các dòng họ Khúc, Dương, Ngô, Đinh, Tiền Lê.
Trong bối cảnh chính trị đầy biến động, với sự trỗi dậy của các thế lực cát cứ sau thời kỳ nhà Đường suy yếu, các hào trưởng người Việt đã đứng lên giành quyền tự chủ, từng bước xây dựng chính quyền độc lập. Khúc Thừa Dụ là người đầu tiên khởi xướng công cuộc này, mở ra một kỷ nguyên mới cho dân tộc. Tiếp nối sự nghiệp của họ Khúc, Dương Đình Nghệ và sau đó là Ngô Quyền đã lãnh đạo quân dân đánh tan quân xâm lược Nam Hán, bảo vệ vững chắc nền độc lập non trẻ. Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 là một mốc son chói lọi, khẳng định ý chí quật cường và sức mạnh của dân tộc Việt.
Sau khi Ngô Quyền qua đời, đất nước rơi vào tình trạng cát cứ, loạn lạc với sự nổi lên của “Loạn 12 sứ quân”. Tuy nhiên, Đinh Bộ Lĩnh đã xuất hiện như một người hùng, dẹp tan các sứ quân, thống nhất đất nước và lên ngôi hoàng đế, lập nên nhà Đinh. Nhà Đinh tuy tồn tại không lâu nhưng đã có những đóng góp quan trọng trong việc xây dựng chính quyền trung ương tập quyền, đặt nền móng cho sự phát triển của quốc gia Đại Cồ Việt. Tiếp đó, nhà Tiền Lê được thành lập sau khi Lê Hoàn lên ngôi, tiếp tục công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.
Về kinh tế, thế kỷ X chứng kiến những bước phát triển ban đầu trong nông nghiệp và thủ công nghiệp. Nhà nước quan tâm đến việc khai khẩn đất hoang, khuyến khích sản xuất nông nghiệp để đảm bảo đời sống nhân dân. Thủ công nghiệp cũng dần được phục hồi và phát triển với các nghề như dệt lụa, làm gốm, rèn sắt,…
Về văn hóa, đây là giai đoạn giao thoa và tiếp biến văn hóa mạnh mẽ. Phật giáo tiếp tục phát triển và có ảnh hưởng sâu rộng trong xã hội. Nho giáo cũng bắt đầu du nhập vào Việt Nam, từng bước trở thành hệ tư tưởng chính thống của nhà nước phong kiến. Bên cạnh đó, những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc vẫn được bảo tồn và phát huy, tạo nên một nền văn hóa đa dạng và phong phú.
Như vậy, thế kỷ X là một giai đoạn lịch sử có ý nghĩa vô cùng quan trọng, đặt nền móng vững chắc cho sự hình thành và phát triển của văn minh Đại Việt trong những thế kỷ tiếp theo. Dù còn nhiều khó khăn và thử thách, nhưng với ý chí kiên cường và tinh thần sáng tạo, dân tộc Việt Nam đã vượt qua mọi gian khó, xây dựng nên một quốc gia độc lập, tự cường với nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.
