Nguyễn Tuân, một nhà văn tài hoa và uyên bác, đã khắc họa sông Đà với những góc nhìn độc đáo, vừa dữ dội, hung bạo, vừa trữ tình, lãng mạn. Hai đoạn văn tiêu biểu dưới đây là minh chứng rõ nét cho sự đa diện trong cách cảm nhận và miêu tả của ông về dòng sông này.
Trong đoạn văn thứ nhất, Nguyễn Tuân tiếp cận sông Đà bằng một cái nhìn cận cảnh, tập trung vào sức mạnh và sự hung dữ của dòng chảy.
“Nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió…” Điệp từ “xô” cùng nhịp điệu dồn dập của câu văn tạo nên một hình ảnh về cuộc chiến không ngừng nghỉ giữa các yếu tố tự nhiên. Từ láy “cuồn cuộn” và từ tượng thanh “gùn ghè” gợi lên sự mạnh mẽ, dữ dội của sóng gió, âm thanh ghê rợn, dữ tợn, khiến sông Đà trở nên đáng sợ như một con quái vật khổng lồ. Câu văn so sánh “như lúc nào cũng đòi nợ” càng làm tăng thêm sự nguy hiểm, rình rập, đe dọa tính mạng con người. Bằng ngôn ngữ giàu sức tạo hình, sử dụng động từ, tính từ mạnh mẽ và các thủ pháp so sánh, liên tưởng táo bạo, Nguyễn Tuân đã khắc họa sông Đà như một sinh thể cuồng bạo, đầy thách thức.
Ở đoạn văn thứ hai, sông Đà được quan sát từ một góc nhìn khác, từ trên cao, với sự tỉ mỉ và công phu.
Điệp từ “tuôn dài” được lặp lại hai lần gợi lên độ dài bất tận của dòng sông. Biện pháp so sánh và nhân cách hóa “như một áng tóc trữ tình” mang đến một liên tưởng thú vị về sông Đà, với hình dáng uyển chuyển, mềm mại, duyên dáng như một thiếu nữ. Cách dùng từ “áng” trong “áng tóc trữ tình” thể hiện sự độc đáo, bộc lộ chất thơ và sự ý vị, thơ mộng của dòng sông. Động từ “bung nở” và từ láy “cuồn cuộn” kết hợp với hình ảnh “hoa ban”, “hoa gạo”, “khói núi mèo đốt nương xuân” tạo nên một khung cảnh mơ màng, đầy gợi cảm. Với những so sánh, liên tưởng độc đáo, ngôn ngữ phong phú, sống động và âm điệu trữ tình, Nguyễn Tuân đã vẽ nên một sông Đà lãng mạn, nên thơ, quyến rũ và đầy mê đắm.
Sự khác biệt trong cách nhìn của Nguyễn Tuân ở hai đoạn văn này cho thấy sự tiếp cận đa chiều và phong phú của ông đối với sự vật. Sông Đà hiện lên vừa dữ dội, vừa duyên dáng, vừa hung bạo, vừa trữ tình. Vẻ đẹp đầy cá tính của dòng sông chính là “chất vàng mười” của thiên nhiên Tây Bắc mà Nguyễn Tuân khao khát khám phá và kiếm tìm. Điều này thể hiện tình yêu tha thiết, say mê với thiên nhiên, đất nước, đồng thời khẳng định sự tài hoa, uyên bác của tác giả thông qua cái nhìn tinh tế và sự cảm nhận độc đáo.
