Bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương là một tác phẩm nổi bật trong nền văn học Việt Nam hiện đại, thể hiện lòng thành kính, niềm xúc động sâu sắc của tác giả và của cả dân tộc đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh. Để hiểu rõ hơn về giá trị của bài thơ, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích chi tiết nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
I. Tác Giả Viễn Phương và Hoàn Cảnh Sáng Tác
Viễn Phương (1928-2005), tên thật là Phan Thanh Viễn, là một nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến. Thơ ông giàu cảm xúc, nền nã và mang đậm chất trữ tình.
Bài thơ “Viếng lăng Bác” được sáng tác vào tháng 4 năm 1976, sau khi lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh vừa được khánh thành và đất nước thống nhất. Chuyến viếng lăng Bác là nguồn cảm hứng để nhà thơ viết nên những vần thơ đầy xúc động này.
II. Bố Cục và Nội Dung Chính Của Bài Thơ
Bài thơ có thể chia thành bốn phần, mỗi phần thể hiện một cung bậc cảm xúc khác nhau:
- Khổ 1: Cảm xúc của tác giả khi đứng trước không gian lăng Bác.
- Khổ 2: Cảm xúc trước dòng người vào lăng viếng Bác.
- Khổ 3: Cảm xúc khi vào trong lăng, nhìn thấy di hài Bác.
- Khổ 4: Tình cảm và ước nguyện trước khi rời lăng.
III. Phân Tích Chi Tiết Nội Dung Bài Thơ Viếng Lăng Bác
1. Khổ 1: Cảm Xúc Ban Đầu Trước Lăng Bác
“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng.”
Từ “con” thể hiện sự gần gũi, thân thương, Bác Hồ như người cha của cả dân tộc. Từ “thăm” được sử dụng một cách tế nhị, giảm bớt nỗi đau mất mát, thể hiện niềm tin Bác vẫn sống mãi trong lòng người dân Việt Nam. Hình ảnh “hàng tre bát ngát” gợi sự thanh bình, quen thuộc của làng quê Việt Nam, đồng thời tượng trưng cho ý chí kiên cường, bất khuất của dân tộc.
2. Khổ 2: Dòng Người Viếng Lăng Bác
“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy trong lăng có một mặt trời
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân.”
“Mặt trời” là ẩn dụ cao đẹp, ví Bác Hồ như ánh sáng soi đường, dẫn lối cho dân tộc. Điệp ngữ “ngày ngày” nhấn mạnh sự vĩnh hằng, trường tồn của Bác trong tim mỗi người. Hình ảnh “tràng hoa” là ẩn dụ chỉ những người con đất Việt từ mọi miền tổ quốc hội tụ về đây, thành kính dâng lên Bác những tình cảm thiêng liêng nhất. “Bảy mươi chín mùa xuân” là hoán dụ chỉ cuộc đời của Bác, một cuộc đời đẹp như mùa xuân, cống hiến trọn vẹn cho dân tộc.
3. Khổ 3: Cảm Xúc Khi Vào Trong Lăng
“Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim!”
“Giấc ngủ bình yên” là cách nói giảm, nói tránh để vơi đi nỗi đau mất mát, đồng thời thể hiện sự tôn kính, trang nghiêm. “Vầng trăng sáng dịu hiền” là hình ảnh ẩn dụ gợi sự thanh cao, trong sáng của tâm hồn Bác. “Trời xanh” tượng trưng cho sự vĩnh hằng của Bác với non sông đất nước. Câu thơ cuối “Mà sao nghe nhói ở trong tim!” là tiếng lòng nghẹn ngào, xót xa của tác giả khi đối diện với sự thật Bác đã đi xa. Nghệ thuật chuyển đổi cảm giác giúp người đọc cảm nhận sâu sắc hơn nỗi đau của nhà thơ.
4. Khổ 4: Ước Nguyện Trước Khi Rời Lăng
“Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.”
Câu thơ “Mai về miền Nam thương trào nước mắt” thể hiện trực tiếp nỗi xúc động, lưu luyến khi phải rời xa Bác. Tác giả ước nguyện được hóa thân thành “cây tre trung hiếu” để mãi mãi được ở bên Bác, bảo vệ giấc ngủ của Người. Hình ảnh cây tre khép lại bài thơ, tạo kết cấu đầu cuối tương ứng, đồng thời khẳng định phẩm chất cao đẹp của dân tộc Việt Nam.
IV. Giá Trị Nghệ Thuật Của Bài Thơ
“Viếng lăng Bác” được viết theo thể thơ bảy chữ, giàu nhạc điệu, giọng điệu trang trọng, tha thiết. Ngôn ngữ thơ giản dị, trong sáng nhưng vẫn giàu sức biểu cảm. Bài thơ sử dụng nhiều biện pháp tu từ như ẩn dụ, hoán dụ, nói giảm nói tránh, điệp ngữ… góp phần làm nổi bật nội dung và cảm xúc của tác phẩm.
V. Ý Nghĩa Của Bài Thơ
Bài thơ “Viếng lăng Bác” là một tác phẩm xúc động, thể hiện lòng thành kính, niềm tiếc thương vô hạn của nhà thơ và của cả dân tộc đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bài thơ ca ngợi công lao to lớn của Bác đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc, đồng thời khẳng định sự trường tồn của Bác trong trái tim mỗi người dân Việt Nam. “Viếng lăng Bác” không chỉ là một bài thơ, mà còn là một nén hương thơm dâng lên vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc.
