“Nhớ rừng” của Thế Lữ là một trong những bài thơ tiêu biểu của phong trào Thơ mới, được giảng dạy trong chương trình Ngữ văn 8. Bài thơ không chỉ thể hiện tài năng nghệ thuật của tác giả mà còn chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc, khơi gợi lòng yêu nước thầm kín trong mỗi người đọc.
Bài thơ mượn lời con hổ bị giam cầm trong vườn bách thú để diễn tả nỗi nhớ nhung da diết về những ngày tháng tự do, hùng vĩ nơi rừng xanh. Từ đó, gợi lên hình ảnh người dân Việt Nam mất nước, khao khát độc lập, tự do.
Gậm một khối căm hờn trong cũi sắt,
Ta nằm dài, trông ngày tháng dần qua.
Khinh lũ người kia ngạo mạn, ngẩn ngơ,
Giương mắt bé giễu oai linh rừng thẳm,
Nay sa cơ, bị nhục nhằn tù hãm,
Để làm trò lạ mắt, thứ đồ chơi.
Đoạn thơ mở đầu khắc họa rõ nét tình cảnh và tâm trạng của con hổ. Bị giam cầm trong “cũi sắt”, con hổ mang trong mình “khối căm hờn” ngút ngàn. Sự “nằm dài” thể hiện sự bất lực, chán chường trước cuộc sống tù túng. Thái độ “khinh” lũ người kia cho thấy sự kiêu hãnh của một chúa sơn lâm, đồng thời là sự phản kháng âm thầm trước sự áp bức.
Tiếp theo, bài thơ vẽ nên bức tranh sống động về cảnh rừng núi hùng vĩ, nơi con hổ từng ngự trị:
Nhớ cảnh sơn lâm, bóng cả, cây già,
Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn hét núi,
Với khi thét khúc trường ca dữ dội,
Ta bước chân lên, dõng dạc, đường hoàng,
Lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng,
Vờn bóng âm thầm, lá gai, cỏ sắc.
Hình ảnh “bóng cả, cây già”, “gió gào ngàn”, “giọng nguồn hét núi” gợi lên vẻ hoang sơ, bí ẩn của núi rừng. Động từ mạnh như “gào”, “hét” thể hiện sức mạnh tiềm tàng của thiên nhiên. Con hổ xuất hiện với dáng vẻ “dõng dạc, đường hoàng”, “lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng” thể hiện uy quyền, sự tự do tuyệt đối.
Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối,
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn,
Ta lặng ngắm giang san ta đổi mới?
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng.
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt,
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?
Những câu hỏi tu từ liên tiếp với điệp ngữ “Nào đâu”, “Đâu những” thể hiện nỗi nhớ da diết về những kỷ niệm đẹp đẽ trong quá khứ. Con hổ nhớ về “những đêm vàng bên bờ suối”, “những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn”, “những bình minh cây xanh nắng gội”, “những chiều lênh láng máu sau rừng”. Đó là những khoảnh khắc tự do, hạnh phúc, gắn liền với thiên nhiên hùng vĩ.
Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
Nay ta ôm niềm uất hận ngàn thâu,
Ghét những cảnh không đời nào thay đổi,
Những cảnh sửa sang, tầm thường, giả dối:
Hoa chăm, cỏ xén, lối phẳng, cây trồng;
Dải nước đen giả suối, chẳng thông dòng
Len dưới nách những mô gò thấp kém;
Dăm vừng lá hiền lành, không bí hiểm,
Cũng học đòi bắt chước vẻ hoang vu
Của chốn ngàn năm cao cả, âm u.
Sự tương phản giữa quá khứ oanh liệt và hiện tại tủi nhục càng làm nổi bật nỗi đau khổ của con hổ. Nó “ghét những cảnh không đời nào thay đổi”, “những cảnh sửa sang, tầm thường, giả dối” trong vườn bách thú. Cảnh vật nhân tạo, tù túng không thể nào thay thế được vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ của núi rừng.
Hỡi oai linh, cảnh nước non hùng vĩ!
Là nơi giống hầm thiêng ta ngự trị.
Nơi thênh thang ta vùng vẫy ngày xưa,
Nơi ta không còn được thấy bao giờ!
Có biết chăng trong những ngày ngao ngán,
Ta đương theo giấc mộng ngàn to lớn
Để hồn ta phảng phất được gần ngươi,
– Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!
Lời than “Hỡi oai linh, cảnh nước non hùng vĩ!” thể hiện sự tôn kính, ngưỡng mộ đối với thiên nhiên. Con hổ khao khát được trở về “nơi thênh thang ta vùng vẫy ngày xưa”, được hòa mình vào “cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!”.
“Nhớ rừng” không chỉ là tiếng lòng của con hổ bị mất tự do mà còn là tiếng lòng của những người dân Việt Nam mất nước, khao khát độc lập, tự do. Bài thơ là một lời thức tỉnh sâu sắc về ý thức cá nhân, về lòng yêu nước thầm kín. Thông qua hình tượng con hổ, Thế Lữ đã gửi gắm thông điệp về giá trị của tự do, của bản lĩnh cá nhân, khơi gợi lòng yêu thiên nhiên, đất nước trong mỗi người. Phân tích “Nhớ rừng” trong chương trình ngữ văn 8 giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về giá trị nghệ thuật và nội dung tư tưởng của bài thơ, đồng thời bồi dưỡng tình yêu văn học và lòng tự hào dân tộc.
