Nhiệt độ là một trong những yếu tố khí hậu quan trọng nhất, ảnh hưởng sâu sắc đến môi trường tự nhiên và đời sống con người. Ở Việt Nam, nhiệt độ không đồng nhất trên cả nước mà có sự phân hóa rõ rệt theo hướng Bắc – Nam. Sự phân hóa này không phải là ngẫu nhiên mà là kết quả của sự tác động tổng hợp của nhiều yếu tố.
1. Vị trí địa lý và hình dạng lãnh thổ:
Việt Nam trải dài trên nhiều vĩ độ, từ khoảng 8°30’B đến 23°24’B. Do đó, miền Bắc chịu ảnh hưởng trực tiếp của gió mùa Đông Bắc lạnh lẽo từ lục địa châu Á, đặc biệt là vào mùa đông. Trong khi đó, miền Nam nằm gần xích đạo hơn, quanh năm nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn và ít chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc.
Vị trí địa lý kéo dài từ Bắc vào Nam tạo ra sự khác biệt lớn về nhiệt độ giữa các vùng miền. Miền Bắc có mùa đông lạnh giá, trong khi miền Nam quanh năm nắng ấm.
2. Địa hình:
Địa hình Việt Nam đa dạng, với núi đồi chiếm phần lớn diện tích. Độ cao địa hình có ảnh hưởng lớn đến nhiệt độ. Càng lên cao, nhiệt độ càng giảm.
Địa hình cao ở phía Bắc (ví dụ như vùng núi Hoàng Liên Sơn) làm tăng thêm sự lạnh giá vào mùa đông. Ngược lại, địa hình thấp ở miền Nam giúp duy trì nhiệt độ cao ổn định.
3. Gió mùa:
Gió mùa là yếu tố khí hậu quan trọng chi phối thời tiết và nhiệt độ ở Việt Nam.
-
Gió mùa Đông Bắc: Thổi từ lục địa châu Á vào mùa đông, mang theo không khí lạnh khô, làm giảm nhiệt độ ở miền Bắc và một phần miền Trung. Càng vào Nam, tác động của gió mùa Đông Bắc càng yếu đi.
-
Gió mùa Tây Nam: Thổi từ Ấn Độ Dương vào mùa hè, mang theo không khí nóng ẩm, gây mưa lớn ở Nam Bộ và Tây Nguyên.
Sự khác biệt về hướng và tính chất của gió mùa theo mùa là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự phân hóa nhiệt độ giữa các vùng miền.
4. Hướng núi:
Hướng của các dãy núi cũng ảnh hưởng đến sự phân bố nhiệt độ. Các dãy núi chạy theo hướng Tây Bắc – Đông Nam (ví dụ như dãy Trường Sơn) đóng vai trò như một bức tường chắn gió, ngăn cản sự xâm nhập của không khí lạnh từ phía Bắc xuống phía Nam. Điều này góp phần làm cho miền Nam có nhiệt độ cao hơn so với miền Bắc.
5. Các yếu tố khác:
Ngoài các yếu tố chính kể trên, sự phân hóa nhiệt độ ở nước ta còn chịu ảnh hưởng của một số yếu tố khác như:
-
Dòng biển: Dòng biển nóng và lạnh có thể làm tăng hoặc giảm nhiệt độ ở các vùng ven biển.
-
Mây: Mây che phủ làm giảm lượng bức xạ mặt trời đến bề mặt Trái Đất, do đó làm giảm nhiệt độ.
-
Độ ẩm: Độ ẩm cao có thể làm giảm biên độ nhiệt ngày đêm.
Tóm lại, sự phân hóa nhiệt độ theo hướng Bắc – Nam ở Việt Nam là kết quả của sự tác động tổng hợp của nhiều yếu tố, trong đó vị trí địa lý, địa hình và gió mùa là những yếu tố quan trọng nhất. Hiểu rõ các yếu tố này giúp chúng ta lý giải được sự đa dạng khí hậu của Việt Nam và có những ứng phó phù hợp với các điều kiện thời tiết khác nhau.
