Nguyễn Tuân, với ngòi bút tài hoa và sự quan sát tinh tế, đã khắc họa Sông Đà không chỉ là một dòng sông vô tri mà còn là một sinh thể sống động, mang trong mình vẻ đẹp trữ tình và sức mạnh hung bạo. Đoạn trích trên là minh chứng rõ nét cho cách nhìn mang tính phát hiện độc đáo của ông về dòng sông này.
Sông Đà hiện lên trong cảm nhận của Nguyễn Tuân như một “áng tóc trữ tình”. Cách so sánh này không chỉ gợi ra vẻ đẹp mềm mại, duyên dáng của dòng sông mà còn ẩn chứa sự liên tưởng đến hình ảnh người phụ nữ Tây Bắc, gắn bó mật thiết với thiên nhiên.
Nhà văn không chỉ miêu tả Sông Đà qua một lăng kính duy nhất mà còn thay đổi góc nhìn theo mùa. Mùa xuân, dòng sông “xanh ngọc bích”, một màu xanh tươi mát, tràn đầy sức sống. Mùa thu, Sông Đà “lừ lừ chín đỏ”, mang sắc thái trầm mặc, giận dữ. Sự thay đổi màu sắc này thể hiện sự biến chuyển trong tâm trạng của dòng sông, đồng thời cho thấy sự nhạy cảm và khả năng nắm bắt khoảnh khắc của Nguyễn Tuân.
Cách Nguyễn Tuân phủ nhận cái tên “đen” mà thực dân Pháp gán cho Sông Đà cũng là một phát hiện đáng chú ý. Ông không chấp nhận cách nhìn phiến diện, áp đặt từ bên ngoài mà khẳng định vẻ đẹp thực sự của dòng sông, vẻ đẹp mà chỉ những người con đất Việt mới có thể cảm nhận được.
Sông Đà không chỉ là một đối tượng thẩm mỹ mà còn là một “cố nhân” trong lòng Nguyễn Tuân. Sau những ngày dài “đi rừng dài ngày”, gặp lại Sông Đà là niềm vui khôn tả, “vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm”. Sự gắn bó sâu sắc giữa con người và dòng sông được thể hiện qua cách xưng hô thân mật và những cảm xúc chân thành.
Tuy nhiên, Nguyễn Tuân không hề lý tưởng hóa Sông Đà. Ông nhận ra rằng “người cố nhân ấy mình biết là lắm bệnh lắm chứng, chốc dịu dàng đấy, rồi chốc lại bẳn tính và gắt gỏng thác lũ ngay đấy”. Sự hung bạo, dữ dội của Sông Đà cũng là một phần không thể thiếu trong tính cách của dòng sông.
Nhìn chung, cách nhìn của Nguyễn Tuân về Sông Đà là một cách nhìn đa chiều, toàn diện và đầy tính phát hiện. Ông không chỉ miêu tả vẻ đẹp bên ngoài của dòng sông mà còn khám phá những bí ẩn ẩn sâu trong tâm hồn của nó. Sông Đà trong trang văn của Nguyễn Tuân không chỉ là một dòng sông vô tri mà còn là một sinh thể sống động, có tính cách, có tâm trạng và có mối quan hệ mật thiết với con người. Chính cách nhìn độc đáo này đã làm nên giá trị nghệ thuật đặc sắc trong tùy bút “Người lái đò Sông Đà”.
