Thạch Lam, một trong những nhà văn tiêu biểu của nhóm Tự lực văn đoàn, đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng độc giả bằng những tác phẩm thấm đượm giá trị nhân văn. Truyện ngắn “Dưới bóng hoàng lan” là một minh chứng rõ nét cho phong cách nghệ thuật độc đáo của ông, đặc biệt qua việc khai thác tâm trạng nhân vật Thanh.
Câu chuyện xoay quanh một lần Thanh trở về thăm quê sau thời gian xa cách. Sự trở về này không chỉ là một hành động đơn thuần mà còn là một hành trình nội tâm, nơi Thanh đối diện với những ký ức, tình cảm sâu kín và những giá trị bền vững của cuộc sống. Tâm trạng của Thanh, từ lúc đặt chân đến cổng làng đến khi rời đi, là sợi chỉ xuyên suốt, giúp làm nổi bật chủ đề chính của tác phẩm: vẻ đẹp của tình người, sự gắn bó với quê hương và những giá trị tinh thần giản dị mà sâu sắc.
Khi Thanh bước vào khu vườn quen thuộc, anh cảm nhận được sự khác biệt rõ rệt giữa chốn thị thành ồn ào, náo nhiệt và không gian thanh bình, yên tĩnh của quê nhà. “Thanh thấy mát hẳn cả người” trước khung cảnh “con đường lát gạch Bát Tràng rêu phủ, những vòng ánh sáng lọt qua vòm cây xuống nhẩy múa theo chiều gió.”
Sự tĩnh lặng và vẻ đẹp tự nhiên của khu vườn đã xoa dịu tâm hồn Thanh, giúp anh tạm quên đi những lo toan, mệt mỏi của cuộc sống nơi phố thị.
Cảm xúc của Thanh càng trở nên rõ nét hơn khi anh bước vào căn nhà cũ. “Yên tĩnh quá, không một tiếng động nhỏ trong căn vườn, tựa như bao nhiêu sự ồn ào ở ngoài kia đều ngừng lại trên bậc cửa.” Sự tĩnh lặng này không gợi lên cảm giác cô đơn, hiu quạnh mà lại mang đến một sự bình yên, ấm áp. Nó như một lời nhắc nhở về những giá trị truyền thống, về những kỷ niệm êm đềm đã gắn bó với tuổi thơ của Thanh.
Sự xuất hiện của người bà, với mái tóc bạc phơ và dáng vẻ hiền từ, càng làm tăng thêm cảm xúc bồi hồi, xúc động trong lòng Thanh. Anh nhận ra rằng dù thời gian có trôi qua, dù cuộc sống có nhiều thay đổi, thì tình yêu thương của bà vẫn luôn là điểm tựa vững chắc, là nguồn an ủi vô bờ bến cho anh. “Thanh nghẹn họng; mãi chàng mới cất được tiếng gọi khẽ: Bà ơi.” Tiếng gọi ấy không chỉ là một lời chào hỏi mà còn là một lời tri ân, một lời khẳng định về tình cảm sâu nặng mà Thanh dành cho người bà kính yêu.
Cuộc gặp gỡ với Nga, cô hàng xóm ngày xưa, cũng mang đến cho Thanh những cảm xúc mới mẻ, xao xuyến. Anh nhận ra rằng Nga đã trở thành một thiếu nữ xinh đẹp, dịu dàng và vẫn giữ trong mình những nét hồn nhiên, trong sáng của tuổi thơ. Những kỷ niệm về những ngày tháng cùng nhau chơi đùa dưới bóng hoàng lan ùa về, khiến trái tim Thanh rung động.
Khoảnh khắc Thanh “vít một cành lan xuống giữ ở trong tay để Nga tìm hoa” là một biểu tượng đẹp cho sự quan tâm, chăm sóc mà anh dành cho Nga. Nó cũng là một dấu hiệu cho thấy tình cảm giữa hai người đang dần nảy nở, hé mở một tương lai tươi sáng.
Tuy nhiên, chuyến về thăm quê của Thanh không kéo dài mãi mãi. Anh phải trở lại thành phố để tiếp tục công việc. Lúc chia tay, Thanh cảm thấy “nửa buồn nửa vui.” Buồn vì phải rời xa những người thân yêu, rời xa không gian thanh bình của quê nhà. Vui vì anh biết rằng dù ở đâu, trái tim anh vẫn luôn hướng về quê hương, về những người mà anh yêu thương.
Chính những cung bậc cảm xúc phức tạp này đã làm nổi bật chủ đề chính của tác phẩm. “Dưới bóng hoàng lan” không chỉ là một câu chuyện về tình yêu quê hương, tình cảm gia đình mà còn là một lời khẳng định về sức mạnh của những giá trị tinh thần giản dị trong cuộc sống. Những giá trị này có thể giúp con người vượt qua những khó khăn, thử thách và tìm thấy niềm vui, hạnh phúc trong cuộc sống.
Tóm lại, thông qua việc phân tích tâm trạng nhân vật Thanh, chúng ta có thể thấy rõ hơn giá trị nghệ thuật và nhân văn của truyện ngắn “Dưới bóng hoàng lan”. Tác phẩm không chỉ là một bức tranh đẹp về làng quê Việt Nam mà còn là một lời nhắn nhủ sâu sắc về tầm quan trọng của tình người, của sự gắn bó với quê hương và những giá trị tinh thần tốt đẹp.
