Trong quá trình tiến hóa của sinh vật, có nhiều nhân tố tác động làm thay đổi tần số alen và thành phần kiểu gen của quần thể. Tuy nhiên, không phải nhân tố nào cũng tạo ra sự thay đổi theo một hướng xác định. Vậy, Nhân Tố Tiến Hóa Nào Sau đây Là Nhân Tố Tiến Hóa Có Hướng?
Giao phối không ngẫu nhiên, hay còn gọi là chọn lọc bạn tình, là một trong những nhân tố tiến hóa có hướng. Khác với các nhân tố như đột biến, di nhập gen hay yếu tố ngẫu nhiên, giao phối không ngẫu nhiên không chỉ đơn thuần làm thay đổi tần số alen một cách ngẫu nhiên mà còn tạo ra xu hướng tăng tần số của một số kiểu gen nhất định.
Giao phối không ngẫu nhiên có thể diễn ra theo nhiều hình thức khác nhau, ví dụ như giao phối lựa chọn (assortative mating) khi các cá thể có kiểu hình tương tự nhau có xu hướng giao phối với nhau, hoặc giao phối tránh né (disassortative mating) khi các cá thể có kiểu hình khác nhau có xu hướng giao phối với nhau. Dù là hình thức nào, giao phối không ngẫu nhiên đều dẫn đến sự thay đổi thành phần kiểu gen của quần thể theo một hướng nhất định: tăng tần số kiểu gen đồng hợp và giảm tần số kiểu gen dị hợp.
Các nhân tố tiến hóa khác như đột biến, di nhập gen và yếu tố ngẫu nhiên được xem là các nhân tố tiến hóa vô hướng, vì chúng làm thay đổi tần số alen một cách ngẫu nhiên, không theo một chiều hướng xác định. Đột biến tạo ra các alen mới một cách ngẫu nhiên, di nhập gen mang các alen từ quần thể này sang quần thể khác một cách ngẫu nhiên, và yếu tố ngẫu nhiên (như hiệu ứng cổ chai hoặc hiệu ứng người sáng lập) làm thay đổi tần số alen do các sự kiện ngẫu nhiên.
Trong khi đó, chọn lọc tự nhiên cũng là một nhân tố tiến hóa có hướng. Chọn lọc tự nhiên tác động lên kiểu hình của sinh vật, giữ lại những kiểu hình thích nghi tốt hơn với môi trường và loại bỏ những kiểu hình kém thích nghi hơn. Qua thời gian, chọn lọc tự nhiên sẽ làm tăng tần số của các alen quy định kiểu hình thích nghi và giảm tần số của các alen quy định kiểu hình kém thích nghi, dẫn đến sự tiến hóa theo một hướng xác định, hướng tới sự thích nghi tốt hơn với môi trường.
Tóm lại, trong các nhân tố tiến hóa, giao phối không ngẫu nhiên và chọn lọc tự nhiên là các nhân tố tiến hóa có hướng, trong khi đột biến, di nhập gen và yếu tố ngẫu nhiên là các nhân tố tiến hóa vô hướng. Hiểu rõ vai trò của từng nhân tố này giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về quá trình tiến hóa của sinh vật và sự hình thành đa dạng sinh học trên Trái Đất.
