Nhà nước Âu Lạc ra đời như một tất yếu lịch sử, đánh dấu bước phát triển vượt bậc của văn minh Việt cổ sau thời kỳ Văn Lang. Sự hình thành và phát triển của nhà nước này không chỉ là sự thay đổi về chính quyền mà còn là sự kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa, kinh tế, xã hội đã được vun đắp qua hàng trăm năm.
Từ mối quan hệ kinh tế – văn hóa giữa người Lạc Việt và người Tây Âu, Thục Phán đã lãnh đạo liên minh bộ lạc Tây Âu ngày càng lớn mạnh. Xung đột giữa Thục và Hùng Vương tạm gác lại trước cuộc xâm lược của quân Tần. Sau chiến thắng, Thục Phán lên ngôi, xưng An Dương Vương, đặt tên nước là Âu Lạc vào khoảng đầu thế kỷ III tr.CN.
Nhà nước Âu Lạc là sự tiếp nối và mở rộng của nước Văn Lang, bao gồm cả người Việt và người Tây Âu. Tổ chức bộ máy nhà nước vẫn giữ những nét cơ bản từ thời Hùng Vương, với An Dương Vương đứng đầu, Lạc hầu giúp việc trong triều và Lạc tướng cai quản các bộ. Đơn vị hành chính cơ sở vẫn là các công xã nông thôn (kẻ, chiềng, chạ).
Dù chỉ tồn tại trong thời gian ngắn (208-179 tr.CN), nhà nước Âu Lạc đã có những đóng góp quan trọng vào sự phát triển của đất nước, đặc biệt là trong lĩnh vực quân sự. An Dương Vương đã xây dựng một quân đội mạnh, sử dụng thành thạo cung tên và các loại vũ khí đa dạng.
Theo các tài liệu khảo cổ, hàng vạn mũi tên được tìm thấy ở chân thành Cổ Loa là minh chứng cho sức mạnh quân sự của nhà nước Âu Lạc. Thủy quân cũng được chú trọng luyện tập thường xuyên.
Thành Cổ Loa được xây dựng kiên cố, trở thành kinh đô và căn cứ quân sự vững chắc. Vị trí trung tâm và hệ thống giao thông đường thủy thuận lợi giúp Cổ Loa kiểm soát và bảo vệ đất nước.
Thành Cổ Loa có ba vòng thành chính khép kín (nội, trung, ngoại) với hào bao quanh, nối liền với sông Hoàng. Các vòng thành được gia cố bằng ụ đất và lũy, tạo thành một hệ thống phòng thủ vững chắc.
Nhờ sự kiên cố của thành Cổ Loa và sức mạnh quân sự, nhân dân Âu Lạc đã đánh bại các cuộc xâm lược của quân Triệu trước năm 179 tr.CN.
Quốc gia Văn Lang-Âu Lạc tồn tại khoảng 500 năm, đã xây dựng một nền tảng kinh tế và văn hóa vững chắc, tạo nên một nền văn minh bản địa đậm đà bản sắc dân tộc.
Trên cơ sở kinh tế nông nghiệp trồng lúa nước và kết cấu xóm làng bền chặt, cư dân Văn Lang-Âu Lạc đã khai hoang, làm thủy lợi, chống ngoại xâm. Lối sống, cách ứng xử, tâm lý, tôn giáo tín ngưỡng, nghệ thuật của người Việt cổ đã được định hình trong giai đoạn này.
Thóc gạo, đặc biệt là gạo nếp, là nguồn lương thực chủ yếu. Các loại củ, rau quả, cá, tôm, cua, ốc… cũng được sử dụng rộng rãi. Nghề chăn nuôi và săn bắn phát triển cung cấp thêm nguồn thực phẩm giàu đạm.
Người Việt cổ cũng đã biết sử dụng nhiều loại gia vị có nguồn gốc thực vật như gừng, hẹ, riềng, tỏi. Tục uống rượu và ăn trầu cũng phổ biến trong đời sống.
Trang phục của cư dân Văn Lang- Âu Lạc phản ánh trình độ phát triển, thẩm mỹ và bản sắc văn hóa. Vải được dệt từ sợi đay, gai, tơ tằm, bông. Nam đóng khố, nữ mặc váy. Vào các ngày lễ hội, trang phục đẹp đẽ hơn với mũ lông chim, váy xòe và nhiều đồ trang sức.
Nhà ở chủ yếu là nhà sàn, nhà mái cong làm bằng gỗ, tre, nứa. Mỗi công xã nông thôn bao gồm nhiều nhà sàn quần tụ bên nhau, hình thành các xóm làng (kẻ, chạ, chiềng).
Phương tiện giao thông chủ yếu là thuyền bè trên sông rạch. Trên bộ, súc vật như voi, trâu, bò, ngựa được sử dụng.
Nhà nước Âu Lạc, dù tồn tại không lâu, đã đóng vai trò quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Nó là cầu nối giữa thời kỳ Văn Lang huyền thoại và các triều đại phong kiến sau này, đồng thời là minh chứng cho sức mạnh, tinh thần đoàn kết và ý chí tự cường của dân tộc Việt Nam.
