Bài thơ “Đất Vị Hoàng” của Tú Xương không chỉ là bức tranh biếm họa về một vùng quê cụ thể, mà còn là lời cảnh tỉnh sâu sắc về sự suy đồi đạo đức trong xã hội Việt Nam đương thời. Đặc biệt, câu thơ “Nhà Kia Lỗi Phép Con Khinh Bố” đã khắc họa rõ nét tình trạng gia phong suy thoái, khi những giá trị truyền thống bị xem nhẹ, thậm chí là chà đạp.
Bài thơ mở đầu bằng câu hỏi tu từ đầy chua xót:
Có đất nào như đất ấy không?
Câu hỏi này gợi mở về một thực trạng nhức nhối, một sự khác biệt đến mức dị thường của đất Vị Hoàng so với những nơi khác. Sự khác biệt ấy không nằm ở cảnh quan, mà ở đạo đức, ở lối sống của con người.
Tiếp đến, hai câu thực phơi bày những mảng tối của xã hội:
Phố phường tiếp giáp với bờ sông.
Nhà kia lỗi phép con khinh bố,
Mụ nọ chanh chua vợ chửi chồng.
Hình ảnh “phố phường tiếp giáp với bờ sông” có thể gợi lên vẻ thanh bình của làng quê, nhưng lại tương phản gay gắt với những gì diễn ra trong các gia đình. Câu “Nhà kia lỗi phép con khinh bố” như một nhát dao cứa vào lòng tự trọng của xã hội, khi đạo hiếu – một trong những nền tảng đạo đức quan trọng nhất – bị xâm phạm. “Con khinh bố” không chỉ là hành vi cá biệt, mà là biểu hiện của sự xuống cấp về đạo đức, về văn hóa ứng xử trong gia đình. Bên cạnh đó, cảnh “mụ nọ chanh chua vợ chửi chồng” càng tô đậm thêm sự bất ổn trong các mối quan hệ, sự rạn nứt trong tổ ấm gia đình.
Hai câu luận tiếp tục vạch trần những thói hư tật xấu của con người:
Keo cú người đâu như cứt sắt,
Tham lam chuyện thở rặt hơi đồng.
Người dân Vị Hoàng hiện lên với những tính cách tiêu cực: keo kiệt, bủn xỉn, chỉ biết vun vén cho bản thân. Họ “keo cú” đến mức “như cứt sắt”, “tham lam” đến mức “thở rặt hơi đồng”. Lối sống ích kỷ, vụ lợi đã làm tha hóa con người, khiến họ đánh mất đi những phẩm chất tốt đẹp vốn có.
Cuối cùng, hai câu kết khép lại bài thơ bằng một câu hỏi đầy trăn trở:
Bắc Nam hỏi khắp người bao tỉnh,
Có đất nào như đất ấy không?
Câu hỏi này không chỉ là lời khẳng định về sự độc đáo của đất Vị Hoàng, mà còn là lời cảnh báo về nguy cơ lan rộng của tình trạng suy đồi đạo đức. Liệu có còn nơi nào khác đang đi theo vết xe đổ của Vị Hoàng, nơi mà những giá trị truyền thống bị xem thường, nơi mà con người trở nên ích kỷ và vô cảm?
Thông qua hình ảnh “nhà kia lỗi phép con khinh bố” và những chi tiết khác trong bài thơ, Trần Tế Xương đã phản ánh một cách chân thực và sâu sắc về sự suy đồi đạo đức trong xã hội đương thời. Bài thơ không chỉ là lời phê phán, mà còn là lời kêu gọi mọi người hãy nhìn lại bản thân, suy ngẫm về những giá trị đạo đức và cùng nhau xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.