Phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX là một trong những trang sử hào hùng của dân tộc Việt Nam trong cuộc chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Để hiểu rõ hơn về sự kiện lịch sử này, chúng ta cần đi sâu vào nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự bùng nổ của phong trào.
Sau khi thực dân Pháp từng bước hoàn thành quá trình xâm lược Việt Nam thông qua các hiệp ước bất bình đẳng, mâu thuẫn giữa nhân dân ta và chính quyền thực dân ngày càng sâu sắc. Dù triều đình nhà Nguyễn đã suy yếu và nhượng bộ, tinh thần yêu nước và ý chí giành lại độc lập dân tộc vẫn âm ỉ cháy trong lòng người dân Việt Nam, đặc biệt là những sĩ phu yêu nước và các quan lại chủ chiến trong triều đình.
Một trong những sự kiện quan trọng thúc đẩy phong trào Cần Vương là cuộc phản công của phái chủ chiến tại Kinh thành Huế vào ngày 5 tháng 7 năm 1885. Cuộc phản công này, dù thất bại, đã thể hiện rõ quyết tâm chống Pháp của một bộ phận triều đình. Sau thất bại, Tôn Thất Thuyết, một trong những lãnh đạo chủ chốt của phái chủ chiến, đã đưa vua Hàm Nghi rời khỏi Kinh thành Huế, đến Tân Sở (Quảng Trị) để lánh nạn và chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài.
Ngày 13 tháng 7 năm 1885, một sự kiện mang tính bước ngoặt đã diễn ra. Tại Tân Sở, Tôn Thất Thuyết, nhân danh vua Hàm Nghi, đã ban Dụ Cần Vương. Dụ Cần Vương là một lời kêu gọi đanh thép, thể hiện ý chí cứu nước của nhà vua và kêu gọi toàn dân đứng lên chống Pháp, bảo vệ nền độc lập của Tổ quốc.
Có thể nói, Dụ Cần Vương chính là nguyên nhân trực tiếp làm bùng nổ phong trào Cần Vương. Lời kêu gọi của vua Hàm Nghi đã khơi dậy lòng yêu nước, ý chí căm thù giặc sâu sắc trong lòng nhân dân. Từ đây, phong trào Cần Vương lan rộng ra khắp cả nước, trở thành một cuộc kháng chiến rộng lớn, kéo dài đến cuối thế kỷ XIX, với sự tham gia của đông đảo các tầng lớp nhân dân, từ nông dân, sĩ phu đến các dân tộc thiểu số. Phong trào Cần Vương đã thể hiện tinh thần yêu nước nồng nàn và ý chí bất khuất của dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược. Mặc dù cuối cùng thất bại, nhưng phong trào đã để lại những dấu ấn sâu sắc trong lịch sử dân tộc, góp phần vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc sau này.