Hiện tượng mùa là một trong những đặc điểm nổi bật của khí hậu trên Trái Đất, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống và các hoạt động kinh tế – xã hội của con người. Vậy, điều gì tạo nên sự thay đổi rõ rệt này?
Nguyên nhân chính dẫn đến sự hình thành các mùa trên Trái Đất không phải do sự thay đổi khoảng cách giữa Trái Đất và Mặt Trời (thực tế, quỹ đạo Trái Đất hình elip, nhưng sự khác biệt khoảng cách không đáng kể). Thay vào đó, yếu tố quyết định nằm ở độ nghiêng của trục Trái Đất so với mặt phẳng quỹ đạo.
Trục Trái Đất nghiêng một góc khoảng 23,5 độ so với đường vuông góc với mặt phẳng quỹ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời. Độ nghiêng này kết hợp với chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời là nguyên nhân then chốt tạo nên sự thay đổi về góc chiếu của ánh sáng Mặt Trời và thời gian chiếu sáng trong suốt năm.
Khi một bán cầu (ví dụ, bán cầu Bắc) nghiêng về phía Mặt Trời, nó nhận được ánh sáng trực tiếp hơn và thời gian chiếu sáng dài hơn, dẫn đến mùa hè. Đồng thời, bán cầu kia (bán cầu Nam) nghiêng ra xa Mặt Trời hơn, nhận được ánh sáng yếu hơn và thời gian chiếu sáng ngắn hơn, tạo thành mùa đông.
Sáu tháng sau, khi Trái Đất di chuyển đến vị trí đối diện trên quỹ đạo, tình hình đảo ngược: bán cầu Nam nghiêng về phía Mặt Trời và trải qua mùa hè, trong khi bán cầu Bắc nghiêng ra xa và trải qua mùa đông.
Sự khác biệt về mùa còn thể hiện rõ rệt ở các vĩ độ khác nhau:
- Vùng ôn đới: Đây là khu vực thể hiện rõ nhất bốn mùa xuân, hạ, thu, đông. Sự thay đổi nhiệt độ và thời gian chiếu sáng giữa các mùa rất lớn.
- Vùng nhiệt đới: Khu vực này thường có hai mùa chính: mùa mưa và mùa khô. Sự khác biệt về nhiệt độ giữa các mùa không lớn bằng vùng ôn đới.
- Vùng hàn đới: Khu vực này có mùa đông kéo dài và khắc nghiệt, với nhiệt độ rất thấp và thời gian chiếu sáng rất ngắn. Mùa hè ở vùng hàn đới ngắn ngủi và mát mẻ.
Tóm lại, nguyên nhân sinh ra hiện tượng mùa trên Trái Đất là do độ nghiêng của trục Trái Đất kết hợp với chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời, dẫn đến sự thay đổi về góc chiếu và thời gian chiếu sáng, từ đó gây ra sự khác biệt về nhiệt độ và các yếu tố khí hậu khác giữa các mùa và giữa các vùng vĩ độ khác nhau. Hiện tượng này có ảnh hưởng to lớn đến mọi mặt của tự nhiên và đời sống con người trên Trái Đất.
