Nguyễn Du, đại thi hào của dân tộc, không chỉ được biết đến qua kiệt tác Truyện Kiều mà còn qua những giai thoại về cuộc đời đầy thăng trầm. Một trong những giai đoạn được quan tâm nhất là mười năm “gió bụi” (1786-1796), khi ông trải qua nhiều biến cố và thử thách. Trong giai đoạn này, một mối lương duyên đặc biệt đã nảy nở, đánh dấu sự giao thoa giữa hai tâm hồn thơ ca lớn của Việt Nam: Nguyễn Du Và Hồ Xuân Hương.
Nguyễn Du, sinh ra trong một gia đình quý tộc, sớm phải chịu cảnh mồ côi. Cuộc đời ông trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, từ những năm tháng sống cùng anh trai, làm con nuôi, đến ba năm phiêu bạt ở Trung Quốc. Chính trong những năm tháng đầy biến động này, Nguyễn Du đã gặp gỡ Hồ Xuân Hương, một nữ sĩ tài hoa và cá tính.
Năm 1790, Nguyễn Du sống gần Hồ Tây, nơi có gia đình thầy đồ Diễn, cha của Hồ Xuân Hương. Xuân Hương, một cô gái xinh đẹp, thông minh và sắc sảo, nổi tiếng với tài thơ phú. Cuộc gặp gỡ giữa hai người diễn ra trong một lần hái sen, một sự kiện tình cờ nhưng định mệnh.
Theo ghi chép, Nguyễn Du và Hồ Xuân Hương nhanh chóng cảm mến nhau. Nguyễn Du tìm thấy ở Xuân Hương sự bù đắp cho những cô đơn và mất mát trong cuộc đời mình. Xuân Hương, ngược lại, bị thu hút bởi sự sâu sắc và hóm hỉnh của Nguyễn Du. Mối quan hệ của họ không chỉ là sự đồng điệu về tâm hồn mà còn là sự kết nối giữa hai tài năng thơ ca.
Cả hai đều mượn thơ để bày tỏ tình cảm và suy tư. Hồ Xuân Hương, với tính cách chủ động, đã làm bài thơ Hỏi trăng để gửi gắm tình ý với Nguyễn Du. Bài thơ không chỉ là lời tỏ tình mà còn thể hiện sự tinh tế và sắc sảo trong ngòi bút của bà:
“Trải mấy thu nay vẫn hãy còn / Cớ sao khi khuyết lại khi tròn / Hỏi con bạch thỏ đà bao tuổi / Lại chị Hằng Nga đã mấy con? / Đêm tối cớ chi soi gác tía? / Ngày xanh còn thẹn với vừng son / Năm canh lơ lửng chờ ai đó? / Hay có tình riêng với nước non?”
Nguyễn Du, đáp lại, đã bày tỏ nỗi lòng qua bài thơ Thạch Đình tặng biệt, thể hiện sự gắn bó và những trăn trở trong mối quan hệ của họ:
“Đường nghĩa bấy lâu trót vẽ vời / Nước non sầu nặng muốn đi về / Cung hoàng diệu vợi đường khôn lọt / Đường nguyệt mơ màng giấc hãy mê / Đã chắc hương đâu cho lửa bén / Lệ mà hoa lại quyến xuân đi / Xanh vàng chẳng phụ lòng nhân ái / Tròn trặn gương tình cũng khó khi”.
Mối tình giữa Nguyễn Du và Hồ Xuân Hương kéo dài ba năm, một khoảng thời gian đủ để lại những dấu ấn sâu sắc trong cuộc đời cả hai. Tuy nhiên, số phận đã chia cắt họ khi Nguyễn Du phải trở về Hà Tĩnh. Sau này, mỗi người đi một con đường riêng. Hồ Xuân Hương trải qua hai lần làm lẽ, cuộc đời nhiều truân chuyên.
Mặc dù mối tình không đi đến một kết thúc trọn vẹn, nhưng sự gặp gỡ giữa Nguyễn Du và Hồ Xuân Hương đã tạo nên một giai thoại đẹp trong văn học Việt Nam. Họ là hai đỉnh cao của thơ ca, hai tâm hồn đồng điệu đã tìm thấy nhau trong một khoảnh khắc ngắn ngủi của cuộc đời. Câu chuyện về Nguyễn Du và Hồ Xuân Hương không chỉ là một mối tình lãng mạn mà còn là sự giao thoa giữa hai thế giới nghệ thuật, hai phong cách thơ ca độc đáo, góp phần làm phong phú thêm di sản văn học của dân tộc.
