Nguyễn Công Hoan, một nhà văn hiện thực xuất sắc của Việt Nam, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong nền văn học nước nhà với những tác phẩm phản ánh chân thực xã hội Việt Nam thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám. Trong số đó, truyện ngắn “Người ngựa, ngựa người” nổi bật như một viên ngọc quý, thể hiện rõ phong cách trào phúng, đả kích của ông.
Nguyễn Công Hoan sinh ra trong một gia đình quan lại Nho học thất thế ở làng Xuân Cầu, Hưng Yên.
Từ nhỏ, ông đã được tiếp xúc với những câu chuyện trào lộng, châm biếm về tầng lớp quan lại, điều này ảnh hưởng lớn đến ngòi bút của ông sau này. Sau khi tốt nghiệp cao đẳng sư phạm năm 1926, ông làm nghề dạy học ở nhiều tỉnh thành.
Ngòi bút của Nguyễn Công Hoan sớm bộc lộ tài năng, với tác phẩm đầu tay “Kiếp hồng nhan” (1923) được đánh giá là một đóng góp quan trọng cho văn xuôi Việt Nam bằng chữ Quốc ngữ.
“Kiếp hồng nhan” đánh dấu bước khởi đầu cho sự nghiệp văn chương đầy thành công của ông, mở đường cho những tác phẩm sau này đi sâu vào phản ánh hiện thực xã hội.
Sau Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Công Hoan tham gia nhiều hoạt động cách mạng và văn hóa, giữ các chức vụ quan trọng như Giám đốc kiểm duyệt báo chí Bắc Bộ, Giám đốc Sở Tuyên truyền Bắc Bộ. Ông cũng gia nhập Vệ quốc quân và làm việc trong ngành giáo dục, biên soạn sách giáo khoa. Sau năm 1954, ông trở lại với sự nghiệp văn chương, giữ chức Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam khóa đầu tiên.
“Người ngựa, ngựa người” – Biểu tượng của sự tha hóa xã hội
Truyện ngắn “Người ngựa, ngựa người” là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của Nguyễn Công Hoan. Tác phẩm xoay quanh câu chuyện về một viên quan tham nhũng, hống hách, coi thường người dân. Bằng ngòi bút trào phúng sắc sảo, Nguyễn Công Hoan đã khắc họa một cách sinh động sự tha hóa về đạo đức, nhân phẩm của tầng lớp thống trị trong xã hội cũ.
Hình ảnh “người ngựa” và “ngựa người” là một ẩn dụ sâu sắc, thể hiện sự đảo lộn các giá trị xã hội. Viên quan biến chất trở nên tàn bạo, vô cảm như một con ngựa, còn người dân thì bị đối xử như súc vật, bị bóc lột và áp bức thậm tệ.
Hình ảnh này không chỉ thể hiện sự áp bức mà còn là lời tố cáo mạnh mẽ về sự bất công, thối nát của xã hội đương thời.
Nguyễn Công Hoan qua đời năm 1977 tại Hà Nội. Tên ông được đặt cho một con phố ở Hà Nội để tưởng nhớ những đóng góp to lớn của ông cho nền văn học Việt Nam. Ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật năm 1996.
Di sản văn học đồ sộ và giá trị bền vững
Nguyễn Công Hoan đã để lại một di sản văn học đồ sộ với hơn 200 truyện ngắn, gần 30 truyện dài và nhiều tiểu luận văn học. Các tác phẩm của ông không chỉ phản ánh chân thực xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám mà còn mang giá trị nhân văn sâu sắc, thể hiện niềm tin vào sức mạnh của nhân dân lao động.
Ngòi bút của Nguyễn Công Hoan là vũ khí sắc bén chống lại áp bức, bất công, góp phần thức tỉnh lương tri và khơi dậy tinh thần đấu tranh của dân tộc.
Những tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Công Hoan bao gồm:
- “Kiếp hồng nhan” (truyện ngắn, 1923)
- “Răng con chó của nhà tư sản” (truyện ngắn, 1929)
- “Hai thằng khốn nạn” (truyện ngắn, 1930)
- “Người ngựa, ngựa người” (truyện ngắn, 1931)
- “Bước đường cùng” (tiểu thuyết, 1938)
Di sản văn học của Nguyễn Công Hoan vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hiện đại, là nguồn cảm hứng cho các thế hệ nhà văn và là lời nhắc nhở về trách nhiệm của văn học đối với cuộc sống. “Người ngựa, ngựa người” và những tác phẩm khác của ông tiếp tục được độc giả yêu thích, nghiên cứu và đánh giá cao, khẳng định vị trí xứng đáng của ông trong nền văn học Việt Nam.
