Bài thơ “Cảnh khuya” của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp mà còn là sự thể hiện sâu sắc tâm tư, tình cảm của một vị lãnh tụ hết lòng vì dân, vì nước. Sáng tác năm 1947, trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp đầy gian khổ, bài thơ là sự kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp cổ điển và tinh thần hiện đại, giữa tình yêu thiên nhiên và lòng yêu nước thiết tha.
Hai câu thơ đầu tiên mở ra một không gian đêm khuya nơi chiến khu Việt Bắc, nơi âm thanh và ánh sáng hòa quyện, tạo nên một bức tranh đầy sức sống:
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Tiếng suối chảy róc rách giữa đêm khuya tĩnh mịch được so sánh với “tiếng hát xa”, gợi cảm giác trong trẻo, du dương lan tỏa khắp không gian. Đây không chỉ là âm thanh của thiên nhiên mà còn là âm thanh của cuộc sống, của niềm tin và hy vọng.
Ánh trăng, một hình ảnh quen thuộc trong thơ ca cổ điển, xuất hiện trong bài thơ với một vẻ đẹp mới mẻ. Trăng không chỉ chiếu sáng mà còn “lồng” vào cây cổ thụ, bóng trăng lại “lồng” vào hoa, tạo nên một bức tranh lung linh, huyền ảo. Từ “lồng” được sử dụng một cách tinh tế, gợi sự hòa quyện, gắn bó giữa thiên nhiên và con người.
Hai câu thơ cuối thể hiện tâm trạng của Bác Hồ, một người chiến sĩ cách mạng luôn trăn trở về vận mệnh của đất nước:
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
Câu thơ “Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ” cho thấy Bác không chỉ cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên bằng giác quan mà còn bằng cả trái tim. Cảnh vật đẹp đến mức như được vẽ ra, nhưng trong khung cảnh ấy lại có một con người “chưa ngủ”. Sự đối lập giữa vẻ đẹp của thiên nhiên và nỗi lo lắng của Bác càng làm nổi bật lên tình yêu nước sâu sắc của Người.
Lý do Bác “chưa ngủ” được giải thích ở câu thơ cuối: “Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”. Đây là lời giải thích chân thành, giản dị nhưng vô cùng xúc động. Trong hoàn cảnh đất nước đang gặp khó khăn, Bác không thể yên lòng mà luôn trăn trở, suy nghĩ để tìm ra con đường giải phóng dân tộc.
“Cảnh khuya” là một bài thơ tứ tuyệt giản dị nhưng giàu ý nghĩa. Bài thơ không chỉ ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn thể hiện tâm hồn cao đẹp của Hồ Chí Minh, một người yêu nước, thương dân, luôn đặt lợi ích của dân tộc lên trên hết. Bài thơ là một minh chứng cho sự kết hợp hài hòa giữa chất thi sĩ và chất chiến sĩ trong con người Bác. Nó là nguồn cảm hứng lớn lao cho các thế hệ người Việt Nam, nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm đối với đất nước và dân tộc.