Nghệ thuật, với vai trò là tiếng nói của tâm hồn, không chỉ đơn thuần phản ánh cuộc sống mà còn có khả năng khai phá và bồi đắp những cảm xúc, suy tư sâu kín trong mỗi con người. Nguyễn Đình Thi đã từng khẳng định: “Nghệ Thuật Mở Rộng Khả Năng Của Tâm Hồn, làm cho con người vui buồn nhiều hơn, yêu thương và căm hờn được nhiều hơn, tai mắt biết nhìn, biết nghe thêm tế nhị, sống được nhiều hơn”. Vậy, nghệ thuật đã thực hiện điều này như thế nào?
Lời nhận định của Nguyễn Đình Thi chứa đựng hai ý nghĩa then chốt. Thứ nhất, nghệ thuật bắt nguồn từ cuộc sống, từ những điều bình dị nhất xung quanh ta. Thứ hai, nghệ thuật có sức mạnh lay động, nuôi dưỡng và làm giàu đời sống tinh thần của con người. Nó không chỉ đem đến những cảm xúc mới mẻ mà còn giúp chúng ta thấu hiểu sâu sắc hơn những cung bậc cảm xúc vốn có. Hoài Thanh cũng từng viết: “Văn chương gây cho ta những tình cảm ta chưa có, luyện cho ta những tình cảm ta sẵn có”.
Để làm sáng tỏ nhận định trên, chúng ta có thể tìm đến những tác phẩm văn học đã đi sâu vào lòng người đọc, chẳng hạn như bài thơ “Sang Thu” của Hữu Thỉnh. Bài thơ không chỉ đơn thuần miêu tả khoảnh khắc giao mùa từ hạ sang thu mà còn gợi lên những cảm xúc tinh tế về sự thay đổi của thiên nhiên và sự chuyển mình của cuộc đời. “Sang Thu” “bắt rễ ở cuộc đời” khi lấy cảm hứng từ những biến chuyển tinh vi của thiên nhiên, đất trời trong khoảnh khắc giao mùa. Đồng thời, nó “tạo được sự sống cho tâm hồn người”, “mở rộng khả năng của tâm hồn” khi khơi dậy tình yêu thiên nhiên, yêu quê hương đất nước và những suy ngẫm sâu sắc về cuộc đời.
Một tác phẩm khác, truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng, lại khắc họa một cách sâu sắc tình cha con trong hoàn cảnh chiến tranh éo le. Tác phẩm “bắt rễ ở cuộc đời” khi phản ánh hiện thực khốc liệt của chiến tranh tại chiến trường Nam Bộ. Đồng thời, nó “tạo được sự sống cho tâm hồn người”, “mở rộng khả năng của tâm hồn” khi tái hiện tình cảm thiêng liêng giữa cha và con gái, tình đồng chí cao đẹp giữa những người lính cách mạng. Người đọc không khỏi xúc động trước tình yêu thương mà ông Sáu dành cho bé Thu, dù chỉ được gặp con trong một thời gian ngắn ngủi. Chiến tranh đã cướp đi của họ quá nhiều, nhưng tình cảm gia đình vẫn là điểm tựa vững chắc, giúp họ vượt qua mọi khó khăn. “Chiếc lược ngà” trở thành biểu tượng cho tình phụ tử thiêng liêng, bất diệt, vượt lên trên những mất mát và đau thương của chiến tranh.
Tương tự, bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải cũng là một minh chứng cho sức mạnh của nghệ thuật trong việc bồi đắp tâm hồn. Bài thơ “bắt rễ ở cuộc đời” khi miêu tả khung cảnh mùa xuân tươi đẹp của thiên nhiên, đất nước và khát vọng cống hiến cho đời. Nó “tạo được sự sống cho tâm hồn người”, “mở rộng khả năng của tâm hồn” khi khơi gợi tình yêu cuộc sống, lòng yêu nước và ước mơ được sống có ý nghĩa.
Tóm lại, nghệ thuật không chỉ là sự phản ánh cuộc sống mà còn là nguồn cảm hứng, là động lực để con người sống đẹp hơn, ý nghĩa hơn. Những tác phẩm văn học tiêu biểu đã chứng minh rằng, nghệ thuật có khả năng “mở rộng khả năng của tâm hồn”, giúp chúng ta cảm nhận sâu sắc hơn về thế giới xung quanh và khám phá những giá trị nhân văn cao đẹp. Nhận định của Nguyễn Đình Thi đến nay vẫn giữ nguyên giá trị và là kim chỉ nam cho những người yêu văn chương và nghệ thuật.
