Bài thơ “Khi con tu hú” của Tố Hữu là một tác phẩm đặc sắc, thể hiện sâu sắc tâm trạng của người chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi trong cảnh tù ngục, khao khát tự do và cuộc sống tươi đẹp. Để hiểu rõ hơn về giá trị nghệ thuật của bài thơ này, chúng ta sẽ đi sâu vào phân tích các yếu tố như thể thơ, hình ảnh, ngôn ngữ và giọng điệu.
Thể thơ lục bát truyền thống được Tố Hữu sử dụng một cách uyển chuyển, nhịp nhàng. Sự linh hoạt trong việc gieo vần, ngắt nhịp tạo nên âm hưởng du dương, dễ đi vào lòng người. Thể thơ này không chỉ phù hợp với việc diễn tả những cảm xúc tinh tế mà còn giúp bài thơ gần gũi hơn với độc giả Việt Nam, bởi lẽ lục bát là thể thơ quen thuộc trong ca dao, dân ca.
Hình ảnh thơ trong “Khi con tu hú” mang tính biểu tượng cao, vừa gợi cảm, vừa giàu ý nghĩa. Tiếng chim tu hú trở thành hình ảnh trung tâm, xuyên suốt bài thơ.
Những hình ảnh “vườn xanh trái ngọt”, “lúa chiêm đang chín”, “bắp rây vàng hạt” gợi ra một khung cảnh thanh bình, no ấm của quê hương. Sự tương phản giữa khung cảnh tươi đẹp ấy với thực tại tù ngục càng làm nổi bật nỗi khao khát tự do và niềm tiếc nuối của người chiến sĩ.
Ngôn ngữ thơ giản dị, trong sáng nhưng giàu sức biểu cảm. Tố Hữu sử dụng nhiều từ ngữ giàu hình ảnh, gợi cảm như “vang”, “gọi”, “reo”, “say”, “hờn”, “giận” để diễn tả những cung bậc cảm xúc khác nhau. Cách sử dụng điệp ngữ “ta nghe”, “ta thấy” tạo nên âm hưởng da diết, nhấn mạnh sự tác động mạnh mẽ của ngoại cảnh đến tâm trạng nhân vật trữ tình.
Giọng điệu thơ “Khi con tu hú” có sự chuyển biến linh hoạt, phù hợp với diễn biến tâm trạng của nhân vật trữ tình. Đoạn đầu, giọng thơ tươi vui, rộn ràng bởi những hình ảnh đẹp đẽ của cuộc sống tự do. Đến đoạn sau, giọng thơ trở nên trầm lắng, buồn bã, thậm chí là phẫn uất khi nhà thơ ý thức được hoàn cảnh tù ngục của mình. Sự chuyển biến này cho thấy sự giằng xé trong tâm hồn người chiến sĩ trẻ, giữa khát vọng tự do và thực tại khắc nghiệt.
Chi tiết “tiếng chim tu hú” được lặp đi lặp lại nhiều lần trong bài thơ, tạo thành một âm hưởng chủ đạo. Tiếng chim tu hú không chỉ là âm thanh của thiên nhiên mà còn là biểu tượng cho khát vọng tự do, cho tiếng gọi của cuộc sống tươi đẹp. Mỗi lần tiếng chim tu hú vang lên, nó lại khơi gợi trong lòng người chiến sĩ những cảm xúc khác nhau, từ niềm vui, nỗi nhớ đến sự tiếc nuối và cả sự phẫn uất.
Tóm lại, nghệ thuật bài “Khi con tu hú” thể hiện ở sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố truyền thống và hiện đại. Tố Hữu đã vận dụng thành công thể thơ lục bát, sử dụng ngôn ngữ giản dị, giàu hình ảnh và xây dựng một hệ thống biểu tượng độc đáo để diễn tả sâu sắc tâm trạng của người chiến sĩ cách mạng trong cảnh tù ngục. “Khi con tu hú” không chỉ là một bài thơ hay mà còn là một tác phẩm có giá trị nhân văn sâu sắc, thể hiện khát vọng tự do và tình yêu cuộc sống của con người Việt Nam.
