Biện pháp so sánh là một kỹ thuật tu từ quan trọng, sử dụng sự tương đồng giữa hai đối tượng khác nhau để làm nổi bật đặc điểm, tính chất của đối tượng được miêu tả. Vậy, tác dụng của biện pháp so sánh là gì?
-
Định nghĩa: So sánh là việc đối chiếu hai hoặc nhiều sự vật, sự việc, hiện tượng mà giữa chúng có những điểm chung nhất định. Mục đích chính là làm tăng tính biểu cảm, gợi hình cho ngôn ngữ, giúp người đọc dễ dàng hình dung và cảm nhận sâu sắc hơn về đối tượng được đề cập.
-
Tác dụng nổi bật của biện pháp so sánh:
-
Tăng tính hình tượng và sinh động: So sánh giúp biến những khái niệm trừu tượng thành hình ảnh cụ thể, dễ hình dung. Ví dụ, khi nói “Thời gian trôi nhanh như chó chạy ngoài đồng”, người đọc ngay lập tức cảm nhận được sự hối hả của thời gian.
-
Gợi cảm xúc mạnh mẽ: Bằng cách liên kết đối tượng miêu tả với những hình ảnh quen thuộc, gần gũi, so sánh khơi gợi cảm xúc, tạo ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.
-
Làm rõ đặc điểm của đối tượng: So sánh làm nổi bật những phẩm chất, thuộc tính vốn có của sự vật, sự việc. Nó giúp người đọc hiểu rõ hơn về đối tượng thông qua mối liên hệ với một đối tượng khác đã quen thuộc.
-
Thể hiện thái độ, tình cảm của người viết: Việc lựa chọn đối tượng so sánh thể hiện rõ quan điểm, cảm xúc của tác giả đối với sự vật, sự việc được miêu tả.
-
Ví dụ minh họa tác dụng của biện pháp so sánh trong thơ Chế Lan Viên:
“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân đến chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương”
Trong đoạn thơ này, biện pháp so sánh được sử dụng liên tiếp, tạo nên những hình ảnh thơ giàu sức gợi, giúp người đọc cảm nhận sâu sắc nỗi nhớ da diết và vẻ đẹp của tình yêu. Nỗi nhớ được so sánh với “đông về nhớ rét”, một quy luật tự nhiên khắc nghiệt, thể hiện sự cồn cào, không thể thiếu. Tình yêu lại được so sánh với “cánh kiến hoa vàng” và “xuân đến chim rừng lông trở biếc”, những hình ảnh tươi đẹp, tràn đầy sức sống, thể hiện sự trân trọng, nâng niu tình cảm lứa đôi.
Hình ảnh minh họa biện pháp so sánh được sử dụng trong văn học, giúp tăng tính gợi hình và biểu cảm cho câu văn.
Các Loại Hình So Sánh Thường Gặp
(1) Theo đối tượng so sánh:
-
So sánh sự vật với sự vật: Đây là loại so sánh phổ biến, thường sử dụng các từ “như”, “là”, “tựa như”… Ví dụ: “Ngôi nhà cao như tòa lâu đài.”
“Ơ, cái dấu hỏi
Trông ngộ ngộ ghê,
*Như*vành tai nhỏ
Hỏi rồi lắng nghe”
Trong ví dụ trên, hình ảnh “dấu hỏi” được so sánh với “vành tai nhỏ” qua từ “như”, tạo nên một hình ảnh ngộ nghĩnh, đáng yêu.
-
So sánh sự vật với con người: Loại so sánh này thường sử dụng các từ “như”, “tựa như”… để gán cho sự vật những phẩm chất của con người. Ví dụ: “Trăng tròn như mắt cá.”
*“*Trẻ emnhư búp trên cành
Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan”.
Ở đây, “trẻ em” được ví như “búp trên cành”, thể hiện sự non nớt, cần được bảo vệ và chăm sóc.
-
So sánh hoạt động với hoạt động: So sánh này đối chiếu hai hành động khác nhau để làm nổi bật một đặc điểm chung. Ví dụ: “Chạy nhanh như bay.”
“Con trâu đen lông mượt
Cái sừng nó vênh vênh
Nó cao lớn lênh khênh
Chân *đi như đập đất”**.*
Hoạt động “đi” của con trâu được so sánh với “đập đất”, diễn tả dáng vẻ mạnh mẽ, khỏe khoắn.
-
So sánh âm thanh với âm thanh: Dùng để miêu tả âm thanh một cách sinh động, gợi cảm. Ví dụ: “Tiếng mưa rơi lộp độp như tiếng trống.”
“Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe *nhưtiếng đàn cầm bên ta***i”.
Tiếng suối chảy được so sánh với “tiếng đàn cầm”, tạo nên một không gian thanh bình, du dương.
(2) Theo mức độ so sánh:
-
So sánh ngang bằng: Sử dụng các từ “như”, “tựa”, “là”, “giống như”… để chỉ sự tương đồng về mức độ, phẩm chất. Ví dụ: “Anh ấy cao như vận động viên bóng rổ.”
-
So sánh hơn kém: Sử dụng các từ “hơn”, “kém”, “không bằng”… để chỉ sự khác biệt về mức độ, phẩm chất. Ví dụ: “Bài văn của bạn hay hơn bài của tôi.”
“Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con”
Hình ảnh so sánh “những ngôi sao” thức khuya ngoài kia cũng “chẳng bằng” sự hy sinh thầm lặng của mẹ.
Minh họa các hình thức so sánh đa dạng trong văn học, từ so sánh ngang bằng đến so sánh hơn kém, giúp làm phong phú và sâu sắc thêm ý nghĩa của câu văn.
Tóm lại, biện pháp so sánh đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên những tác phẩm văn học giàu giá trị nghệ thuật. Nó không chỉ giúp người đọc hình dung rõ nét về đối tượng miêu tả mà còn khơi gợi cảm xúc, thể hiện tư tưởng, tình cảm của tác giả. Nắm vững tác dụng của biện pháp so sánh sẽ giúp chúng ta cảm thụ văn học sâu sắc hơn, đồng thời nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp và sáng tạo.
