Vào cuối thế kỷ XVIII, Thăng Long chứng kiến nhiều biến động lớn xuất phát từ lực lượng lính Tam Phủ, hay còn gọi là “loạn kiêu binh”. Vậy, kiêu binh là gì và tại sao họ lại trở thành một vấn nạn? Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích nguồn gốc, diễn biến và hậu quả của Nạn Kiêu Binh, đồng thời làm rõ vai trò của nó trong sự suy sụp của chế độ Lê-Trịnh.
Sự Hình Thành và Bản Chất của Kiêu Binh
Năm 1527, Mạc Đăng Dung soán ngôi nhà Lê, lập ra nhà Mạc. Nguyễn Kim, một trung thần nhà Lê, đã đứng lên chiêu mộ binh lính, khôi phục nhà Lê, dẫn đến cục diện Nam – Bắc triều. Trong cuộc chiến này, quân lính được tuyển mộ từ ba phủ Hà Trung, Thiệu Hóa và Tĩnh Gia được gọi là quân Tam Phủ.
Năm 1592, nhà Lê giành chiến thắng, quân Tam Phủ được xem là lực lượng thân cận, được ưu đãi đặc biệt. Lợi dụng sự ưu ái này, lính Tam Phủ dần trở nên kiêu căng, lộng quyền, vi phạm pháp luật mà không bị trừng trị, từ đó hình thành nên “kiêu binh”.
Kiêu binh thời Lê Trịnh với những hành động ngang ngược, lộng quyền, gây bất ổn xã hội Thăng Long cuối thế kỷ XVIII
Kiêu binh tồn tại gần hai thế kỷ, trở thành một tai họa lớn cho xã hội. Dưới đây là một số sự kiện điển hình do kiêu binh gây ra:
- Năm 1674, kiêu binh giết quan Tham Tụng Nguyễn Quốc Trinh và phá nhà Phạm Công Trứ vì bất mãn với việc bị kìm hãm sự ngông cuồng.
- Năm 1741, kiêu binh kéo đến phá nhà và mưu sát quan Tham Tụng Nguyễn Quý Cảnh vì ông này tìm cách bác bỏ những yêu sách quá đáng của chúng.
Đỉnh Điểm của Nạn Kiêu Binh: Phế Lập Chúa, Vua và Sự Lộng Hành Vô Độ
Thời kỳ từ tháng 10 năm 1782 đến tháng 6 năm 1786 đánh dấu đỉnh điểm của nạn kiêu binh. Sau khi chúa Trịnh Sâm qua đời, lính Tam Phủ đã phế truất Trịnh Cán và tôn Trịnh Khải lên ngôi chúa, thể hiện quyền lực tuyệt đối của chúng trong triều đình.
Không chỉ phế lập chúa, kiêu binh còn can thiệp vào việc phế lập vua. Chúng ép chúa Trịnh Khải phải phế truất Lê Duy Cẩn và lập Lê Duy Khiêm lên ngôi Thế tử. Từ đó, kiêu binh coi thường mọi luật lệ, tha hồ tác oai tác quái, gây kinh hoàng cho người dân.
Trước tình hình đó, một số người như Dương Khuông, Nguyễn Khản đã tìm cách loại trừ kiêu binh. Tuy nhiên, âm mưu của họ bị bại lộ, dẫn đến việc Nguyễn Khản phải trốn chạy, còn Dương Khuông phải đưa người thế mạng.
Năm 1786, quân Tây Sơn tiến ra Thăng Long. Lính Tam Phủ, vốn đã suy yếu và mất tinh thần chiến đấu, nhanh chóng tan rã. Sự sụp đổ của kiêu binh cũng đồng nghĩa với sự sụp đổ của chế độ Trịnh.
Nguyên Nhân Sâu Xa của Nạn Kiêu Binh
Vậy, điều gì đã khiến một lực lượng từng có công lao lớn lại trở thành một vấn nạn cho xã hội?
- Sự suy đồi của chế độ phong kiến Lê-Trịnh: Vua chúa ăn chơi xa hoa, quan lại tham nhũng, kỷ cương phép nước bị phá vỡ.
- Sự tha hóa của quan lại: Quan lại chia bè phái, tranh giành quyền lực, bóc lột dân chúng.
- Sự ươn hèn của binh lính: Binh lính được nuông chiều, không được huấn luyện, mất tinh thần chiến đấu.
Hệ Lụy Lịch Sử và Bài Học Rút Ra
Nạn kiêu binh là một hệ quả tất yếu của chế độ phong kiến Lê-Trịnh thối nát. Sự tha hóa của kiêu binh đã góp phần quan trọng vào sự sụp đổ của chế độ này. Đây là một bài học đắt giá về sự cần thiết phải duy trì kỷ luật, đạo đức và sự minh bạch trong bộ máy nhà nước, đồng thời phải chăm lo đời sống vật chất và tinh thần của quân đội.
