Thật lạ lùng khi bạn nhận ra thay đổi rõ ràng là điều tốt đẹp đến với cuộc đời, nhưng đồng thời nó cũng mang đến nhiều giai đoạn mất phương hướng. Sẽ không có ai cho bạn biết bạn sẽ cảm thấy thế nào khi trở thành một con người mới.
Trước khi đi sâu vào những trải nghiệm về giai đoạn khủng hoảng bản ngã, hãy cùng nhìn lại cuộc đời qua những nấc thang chuyển giao và khám phá bức tranh toàn cảnh cuộc đời. Nghe có vẻ lớn lao, nhưng thực tế chỉ là những trải nghiệm được tập hợp lại.
Giai đoạn một: Bắt chước
Chúng ta sinh ra là những cá thể chưa hoàn thiện. Chúng ta không thể đi, nói, ăn, hoặc thực hiện những công việc cơ bản nhất.
Cách chúng ta học hỏi khi còn nhỏ là quan sát và bắt chước người khác. Đầu tiên, chúng ta bắt chước các kỹ năng thể chất như đi lại và nói năng. Sau đó, chúng ta phát triển các kỹ năng xã hội bằng cách quan sát và bắt chước những người xung quanh. Cuối cùng, chúng ta học cách thích nghi với văn hóa bằng cách quan sát các nguyên tắc và quy định của cuộc sống, cố gắng cư xử theo những cách được xã hội chấp nhận.
Mục tiêu của giai đoạn này là dạy chúng ta cách hòa nhập vào xã hội để trở thành những cá nhân tự chủ và độc lập. Người lớn trong cộng đồng hỗ trợ chúng ta đạt được điều này bằng cách giúp chúng ta phát triển khả năng tự ra quyết định và hành động.
Tuy nhiên, một số người lớn lại trừng phạt sự độc lập của chúng ta, không ủng hộ các quyết định của chúng ta, khiến chúng ta không thể xác lập quyền tự trị. Chúng ta mắc kẹt ở giai đoạn này, luôn cố gắng làm hài lòng tất cả mọi người để tránh bị phán xét.
Đối với một cá nhân bình thường, giai đoạn này kéo dài đến cuối tuổi vị thành niên. Đối với một số người khác, nó kéo dài đến tuổi trưởng thành. Thậm chí có những người thức tỉnh ở tuổi 45 và nhận ra rằng họ chưa bao giờ thực sự là chính mình, tự hỏi những năm tháng qua đã trôi về đâu.
Đây là giai đoạn tìm kiếm sự cho phép và xác nhận, thiếu vắng những ý nghĩ độc lập và giá trị cá nhân.
Chúng ta cần nhận thức rõ những tiêu chuẩn và kỳ vọng của những người xung quanh, nhưng cũng cần đủ mạnh mẽ để hành động bất chấp những điều đó khi cần thiết. Chúng ta cần xây dựng khả năng tự hành động độc lập cho chính mình.
Giai đoạn hai: Khám phá bản thân
Ở giai đoạn một, chúng ta học cách hòa nhập với mọi người và văn hóa xung quanh. Giai đoạn hai là học cách khác biệt. Chúng ta bắt đầu đưa ra quyết định của riêng mình, kiểm nghiệm bản thân, hiểu bản thân và tạo ra sự khác biệt.
Giai đoạn này bao gồm thử nghiệm và mắc lỗi. Chúng ta thử sống ở những nơi khác nhau, kết bạn mới, học hỏi những điều mới mẻ và đối mặt với những thách thức mới.
Giai đoạn này là giai đoạn khám phá bản thân. Chúng ta thử nghiệm những thứ có thể. Một số thử nghiệm mang lại kết quả tốt đẹp, số khác thì không. Mục tiêu là tìm ra lĩnh vực nào chúng ta làm tốt để gắn bó với chúng.
Giai đoạn này thường kéo dài đến khi chúng ta chạm đến giới hạn của mình. Việc khám phá giới hạn của bản thân là một việc làm tốt và lành mạnh.
Bạn rất kém trong một số lĩnh vực, dù bạn có cố gắng đến đâu. Và bạn cần biết rõ những lĩnh vực này là gì. Việc biết những lĩnh vực mình kém cỏi không phải là điều dễ chịu, nhưng rất quan trọng.
Ngoài ra, có một số thứ bạn sẽ thấy tuyệt vời trong một khoảng thời gian ngắn, rồi chúng sẽ dần mất đi sự hấp dẫn.
Các giới hạn của bản thân quan trọng vì bạn sẽ nhận ra thời gian trên hành tinh này là hữu hạn và bạn cần sử dụng nó vào những việc có ý nghĩa nhất. Bạn sẽ nhận thấy không phải vì bạn có thể làm một số việc mà bạn phải làm những việc đó. Bạn cũng sẽ nhận thấy không phải chỉ vì bạn thích một số người mà bạn phải ở bên họ.
Sẽ đến lúc chúng ta phải thú nhận với chính mình những điều không tránh khỏi: cuộc sống này ngắn ngủi, không phải mọi giấc mơ đều thành hiện thực. Do đó, chúng ta phải thận trọng chọn ra những lĩnh vực chúng ta có khả năng nhất và theo đuổi chúng.
Những người bị mắc kẹt ở giai đoạn này thường dành thời gian thuyết phục bản thân những điều ngược lại với thực tế, tin rằng họ không có giới hạn và có thể vượt qua tất cả.
Đối với những cá nhân bình thường, giai đoạn này bắt đầu từ giữa hoặc cuối tuổi vị thành niên và kéo dài đến giữa tuổi 20 hoặc 30.
Giai đoạn ba: Cam kết
Khi bạn chạm đến giới hạn của bản thân, bạn sẽ tìm cách gắn bó với: a) những thứ thực sự quan trọng với mình; và b) những lĩnh vực bạn làm tốt. Bây giờ là lúc bạn để lại dấu ấn cho thế giới.
Quên đi những người phớt lờ bạn hoặc luôn tìm cách bó buộc bạn. Quên đi những hoạt động và sở thích vô bổ tốn thời gian. Quên đi những giấc mơ xưa cũ không bao giờ thành hiện thực.
Bạn sẽ có nhiều thời gian hơn cho những gì bạn làm tốt nhất và những gì quan trọng nhất với bạn. Bạn tối đa hóa những mối quan hệ quan trọng trong cuộc đời. Bạn gắn bó với mục tiêu duy nhất mình muốn theo đuổi, cho dù đó là giải quyết cuộc khủng hoảng năng lượng thế giới, trở thành một nghệ sĩ đường phố, chuyên gia về não bộ, hay có một gia đình hạnh phúc.
Giai đoạn này là thời gian bạn tối đa hóa tiềm năng của bản thân, xây dựng di sản của mình. Bạn sẽ để lại gì cho thế giới sau khi bạn ra đi? Mọi người sẽ nhớ đến bạn vì điều gì? Cho dù đó là kết quả nghiên cứu đột phá, một sản phẩm mới đáng kinh ngạc hay một gia đình đáng ngưỡng mộ. Giai đoạn này chính là làm việc để tạo ra một sự khác biệt cho thế giới theo cách bạn tìm thấy.
Giai đoạn này thường kết thúc khi bạn cảm thấy không còn nhiều thành tựu để đạt được nữa, bạn đã già và mệt mỏi, muốn ngồi nhà uống trà và đánh cờ.
Với một cá nhân bình thường, giai đoạn này thường kéo dài từ giữa tuổi 30 đến tuổi về hưu.
Những người bị mắc kẹt ở giai đoạn này thường không biết làm cách nào để thoát khỏi những tham vọng cá nhân hoặc thường xuyên mơ ước nhiều hơn nữa.
Giai đoạn bốn: Di sản
Những người bước vào giai đoạn này đã dành khoảng nửa thế kỷ đầu tư vào những điều họ tin là có ý nghĩa và quan trọng. Họ đã tạo ra những thành tựu, làm việc chăm chỉ, đạt được những gì họ có và có thể đã tạo ra một gia đình, một quỹ từ thiện hoặc một cuộc cách mạng chính trị hay văn hóa. Bây giờ họ thấy là đủ. Họ đã đến tuổi mà năng lượng và điều kiện không còn cho phép họ theo đuổi các mục tiêu xa hơn nữa.
Mục tiêu của giai đoạn này không phải là tạo ra di sản, mà là đảm bảo di sản của mình sẽ tồn tại sau khi mình chết.
Di sản có thể đơn giản là hỗ trợ và tư vấn cho con cái, chuyển giao các dự án và công việc cho những người sẽ tiếp nhận nó, hoặc chủ động hơn trên phương diện chính trị để duy trì các giá trị trong một xã hội mà họ không còn nhận ra.
Giai đoạn này quan trọng về mặt tâm lý vì nó giúp cho thực tế về cái chết trở nên dễ chấp nhận hơn. Là con người, chúng ta có nhu cầu sâu thẳm cần cảm thấy cuộc sống của mình có ý nghĩa. Ý nghĩa của cuộc sống là tấm khiên tâm lý bảo vệ chúng ta khỏi thực tế rằng một ngày nào đó ta sẽ chết.
Ý nghĩa của tất cả những điều trên
Chủ động trải nghiệm qua mỗi giai đoạn của cuộc đời giúp chúng ta kiểm soát cuộc sống và hạnh phúc của mình tốt hơn.
Ở giai đoạn một, một cá nhân hoàn toàn phụ thuộc vào hành động và sự cho phép của người khác để cảm thấy hạnh phúc. Ở giai đoạn hai, một cá nhân chủ yếu dựa vào chính mình và những thành công để cảm thấy hạnh phúc. Giai đoạn ba dựa vào các mối quan hệ và những thành tựu tích lũy được. Giai đoạn bốn đòi hỏi chúng ta nắm giữ những gì chúng ta đã đạt được càng lâu càng tốt.
Qua từng giai đoạn, hạnh phúc dần trở nên phụ thuộc mạnh hơn vào nội lực bên trong và ít phụ thuộc hơn vào những yếu tố bên ngoài dễ thay đổi.
Xung đột chuyển giao giữa các giai đoạn
Các giai đoạn sau không thay thế hoàn toàn các giai đoạn trước. Chúng chỉ giao thoa với nhau. Những người ở giai đoạn hai vẫn quan tâm đến việc nhận được sự phê duyệt của xã hội. Những người ở giai đoạn ba vẫn quan tâm đến việc thử nghiệm thêm các giới hạn của bản thân.
Mỗi giai đoạn thể hiện một sự xáo trộn thứ tự ưu tiên trong cuộc sống. Do đó, tại thời điểm chuyển giao giữa các giai đoạn, cá nhân thường trải qua sự mất mát về tình cảm.
Nói chung, con người có xu hướng giao lưu với nhóm người thuộc giai đoạn của mình.
Ý nghĩa của khủng hoảng tâm lý
Những thời điểm chuyển giao các giai đoạn cuộc đời thường xảy đến khi một cá nhân trải qua một khủng hoảng tâm lý hoặc một sự kiện đau lòng: trải nghiệm cận kề cái chết, ly hôn, mất bạn thân hoặc người thân yêu.
Khủng hoảng tâm lý khiến chúng ta phải lùi lại và đánh giá lại các động lực và quyết định một cách sâu sắc hơn.
Điều gì khiến chúng ta bị mắc kẹt
Một yếu tố chung thường khiến chúng ta bị mắc kẹt ở một giai đoạn: đó là cảm giác cá nhân về sự bất cập.
Những người bị mắc kẹt ở giai đoạn một cảm thấy như thể họ luôn mắc lỗi và không giống ai. Những người bị mắc kẹt ở giai đoạn hai cảm thấy như thể họ cần làm nhiều hơn nữa, tốt hơn nữa, điều gì đó mới và hay ho. Những người bị mắc kẹt ở giai đoạn ba cảm thấy như thể họ chưa đạt đủ những điều có ý nghĩa cho thế giới và cần tạo ra những ảnh hưởng lớn hơn nữa.
Giải pháp tại từng giai đoạn là lùi lại. Để thoát khỏi giai đoạn một, bạn cần chấp nhận rằng bạn sẽ không bao giờ làm vui tất cả mọi người và do đó bạn phải ra các quyết định của riêng mình. Để thoát khỏi giai đoạn hai, bạn cần chấp nhận rằng bạn sẽ không bao giờ đạt được tất cả những gì bạn mơ ước và do đó bạn cần chọn ra những vấn đề quan trọng nhất và cam kết với chúng. Để thoát khỏi giai đoạn ba, bạn cần nhận ra rằng thời gian và năng lượng là có hạn và do đó bạn cần tập trung năng lượng của mình vào việc giúp những người khác tiếp nhận các dự án ý nghĩa mà bạn đã khởi động.
Để thanh thản rời khỏi giai đoạn bốn, bạn cần nhận ra rằng thay đổi là bản chất của cuộc sống và rằng sự ảnh hưởng lên một con người rồi sẽ đến lúc tiêu tan.
Và cuộc sống sẽ tiếp diễn. Trong suốt những năm tháng qua đi, bạn sẽ nhận ra rằng ước mơ không bao giờ biến mất, nó chỉ chuyển hóa thành một hình thức khác, phù hợp hơn với giai đoạn hiện tại của cuộc đời bạn.
