Trong bối cảnh Chiến tranh Thế giới thứ hai diễn biến phức tạp, năm 1945 chứng kiến nhiều quốc gia Đông Nam Á trỗi dậy mạnh mẽ, giành lại quyền tự quyết từ ách đô hộ của thực dân. Vậy, năm 1945 quốc gia tuyên bố độc lập sớm nhất ở khu vực Đông Nam Á là quốc gia nào?
Sau khi Nhật đảo chính Pháp vào ngày 9/3/1945, tình hình chính trị ở Đông Dương trở nên hết sức căng thẳng. Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã họp và đưa ra Chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, nhận định rằng thời cơ khởi nghĩa đang đến gần.
Tuy Nhật Bản tuyên bố trao trả “độc lập” cho Việt Nam, thực chất vẫn duy trì bộ máy cai trị cũ. Chính phủ Trần Trọng Kim được thành lập, nhưng chỉ là một chính phủ bù nhìn dưới sự kiểm soát của Nhật.
Ngày 8/8/1945, Liên Xô tuyên chiến với Nhật Bản, và chỉ trong vòng 10 ngày, quân đội Liên Xô đã đánh tan đạo quân Quan Đông tinh nhuệ của Nhật. Ngày 14/8/1945, Nhật Hoàng tuyên bố đầu hàng Đồng minh vô điều kiện.
Trước tình hình đó, Đảng Cộng sản Đông Dương đã chớp thời cơ, phát động Tổng khởi nghĩa giành chính quyền.
Ngày 14 và 15/8/1945, Toàn quốc Hội nghị của Đảng Cộng sản Đông Dương đã đề ra những nguyên tắc và chính sách để đảm bảo cuộc khởi nghĩa thắng lợi. Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc được thành lập và ra Quân lệnh số 1, hạ lệnh tổng khởi nghĩa.
Ngày 16/8/1945, Đại hội Quốc dân họp tại Tân Trào, tán thành chủ trương khởi nghĩa của Đảng Cộng sản Đông Dương, thông qua Lệnh khởi nghĩa của Tổng bộ Việt Minh, và cử ra Ủy ban Dân tộc Giải phóng (Chính phủ Lâm thời) do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.
Ngày 19/8/1945, cuộc khởi nghĩa ở Hà Nội thắng lợi. Ngày 23/8/1945, chính quyền cách mạng về tay nhân dân ở Huế, vua Bảo Đại thoái vị.
Tại Nam Bộ, ngày 15/8/1945, Thường vụ Xứ ủy Tiền phong chỉ định một Ủy ban Khởi nghĩa. Phong trào công nhân phát triển mạnh mẽ, sẵn sàng hành động.
Ngày 25/8/1945, cuộc Tổng khởi nghĩa ở Sài Gòn – Chợ Lớn và các tỉnh lân cận giành thắng lợi trọn vẹn. Ủy ban Hành chánh Lâm thời Nam Bộ ra mắt quốc dân đồng bào. Cờ đỏ sao vàng tràn ngập đường phố.
Như vậy, có thể thấy, mặc dù có nhiều quốc gia trong khu vực Đông Nam Á tuyên bố độc lập vào năm 1945, Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên tiến hành cuộc Tổng khởi nghĩa thành công và tuyên bố độc lập. Sự kiện này đánh dấu một bước ngoặt lịch sử quan trọng trong quá trình đấu tranh giành độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam, đồng thời cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc trên toàn thế giới.
