Thời kỳ Phục Hưng ở Tây Âu chứng kiến sự trỗi dậy của nhiều trào lưu tư tưởng mới, trong đó triết học duy vật đóng vai trò quan trọng, góp phần thúc đẩy khoa học và tư duy tiến bộ. Vậy, một trong những học giả tiêu biểu của triết học duy vật thời kỳ Phục Hưng ở Tây Âu là ai? Câu trả lời chính là Phran-xít Bây-cơn.
Phran-xít Bây-cơn (1561-1626) – Người Mở Đường
Francis Bacon, Tử tước St Alban thứ nhất, là một nhà triết học, chính khách người Anh và được xem là cha đẻ của chủ nghĩa duy nghiệm và phương pháp khoa học. Ông là một nhân vật then chốt của Cách mạng khoa học, người đã ủng hộ việc xây dựng kiến thức khoa học dựa trên suy luận quy nạp và quan sát cẩn thận các hiện tượng tự nhiên.
Mác đã đánh giá Bacơn là “ông tổ thực sự của chủ nghĩa duy vật Anh và của khoa học thực nghiệm hiện đại”. Các tác phẩm chính của ông bao gồm:
- Khái lược về đạo đức và chính trị
- Đại phục hồi các khoa học
- Công cụ mới
- Lịch sử sự sống và cái chết
Bacơn thừa nhận sự tồn tại khách quan của thế giới vật chất và khẳng định khoa học chỉ nên tập trung vào thế giới vật chất và giới tự nhiên. Ông cho rằng con người cần phải làm chủ giới tự nhiên thông qua tri thức. Theo ông, “tri thức là sức mạnh, sức mạnh là tri thức,” và cần có một khoa học mới nghiên cứu giới tự nhiên để phục vụ con người.
Bacơn phê phán chủ nghĩa kinh viện vì sự xa rời thực tế và những lập luận tùy tiện không mang lại lợi ích thiết thực. Ông cho rằng triết học phải giúp con người trở nên mạnh mẽ hơn, và nhiệm vụ của nó là nhận thức giới tự nhiên và các mối liên hệ phức tạp của nó.
Đóng Góp Về Nhận Thức Luận và Phương Pháp Luận
Bacơn đặc biệt quan tâm đến nhận thức luận và phương pháp luận, những vấn đề trung tâm của thời kỳ cận đại. Ông nhấn mạnh sự cần thiết phải chỉ ra khả năng và giới hạn của nhận thức con người để nhận thức đúng bản chất của sự vật.
Theo Bacơn, những sai lầm trong tư duy, do lý tính mang lại, là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình nhận thức chân lý. Ông gọi những sai lầm này là “IDOLA” (ảo tưởng, ảo ảnh), chia chúng thành bốn loại:
- Ảo ảnh loài
- Ảo ảnh hang động
- Ảo ảnh thị trường
- Ảo ảnh sân khấu
Những ảo ảnh này không chỉ chống lại các suy luận vô căn cứ của thần học, kinh viện mà còn đặt cơ sở xã hội cho quá trình nhận thức, tôn trọng khách quan, phê phán và không giáo điều. Đây là những nguyên tắc quan trọng không chỉ cho thời Cận đại mà còn cho mọi thời đại.
Về phương pháp luận, Bacơn cho rằng cần rà soát các phương pháp trước đây để kế thừa và phát triển phương pháp mới. Ông phê phán phương pháp “con nhện” (chỉ dựa vào lý luận) và “con kiến” (chỉ thu thập dữ liệu mà không xử lý), và đề xuất phương pháp “con ong,” kết hợp khai thác vật liệu từ tự nhiên và biến đổi nó phù hợp với khả năng của con người.
Bacơn nhấn mạnh vai trò của phương pháp, ví nó như “ngọn đèn soi đường cho lữ khách trong đêm đông.” Ông đề xuất phương pháp quy nạp, xuất phát từ những sự kiện riêng biệt và tiến dần lên những nguyên lý phổ biến để khẳng định bản chất của sự vật.
Những Hạn Chế và Ảnh Hưởng
Mặc dù triết học của Bacơn mang tính duy vật, nhưng nó không triệt để do ông không dám công khai xung đột với tôn giáo. Tuy nhiên, triết học duy vật của Bacơn đã có tác dụng tích cực đối với sự phát triển của khoa học và giáng một đòn mạnh vào uy tín của nhà thờ và giáo hội.
Các Học Giả Duy Vật Tiêu Biểu Khác
Ngoài Phran-xít Bây-cơn, triết học duy vật thời Phục Hưng còn có sự góp mặt của những nhà tư tưởng nổi bật khác như:
- Rơnê Đêcactơ (1596 – 1650): Nhà triết học, nhà bách khoa toàn thư người Pháp, người đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lịch sử tư tưởng triết học Tây Âu cận đại.
- Machiavelli (1469 – 1527): Nhà triết gia chính trị nổi tiếng người Ý với tác phẩm “Quân Vương” nổi tiếng, phân tích thực tế trần trụi của quyền lực chính trị.
Tóm lại, Phran-xít Bây-cơn là một trong những học giả tiêu biểu của triết học duy vật thời kỳ Phục Hưng ở Tây Âu, với những đóng góp quan trọng về nhận thức luận, phương pháp luận và sự thúc đẩy phát triển khoa học. Ông cùng với các nhà tư tưởng khác đã tạo nên một nền tảng vững chắc cho sự phát triển của triết học và khoa học sau này.
