Văn minh Đại Việt là một trong những nền văn minh rực rỡ nhất trong lịch sử Việt Nam, hình thành và phát triển trên cơ sở những yếu tố nội tại và ngoại lai. Để hiểu rõ hơn về quá trình hình thành và phát triển của nền văn minh này, cần phải phân tích các cơ sở nền tảng, đồng thời đánh giá vai trò của từng yếu tố.
Một trong những cơ sở hình thành văn minh Đại Việt chính là sự kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa bản địa.
-
Cội nguồn văn minh Việt cổ: Văn minh Đại Việt không xuất hiện một cách đột ngột mà là kết quả của quá trình phát triển liên tục từ các nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam. Những thành tựu văn hóa, kinh nghiệm sản xuất và đấu tranh dựng nước từ thời kỳ Văn Lang – Âu Lạc đã tạo nền tảng vững chắc cho sự hình thành và phát triển của văn minh Đại Việt sau này.
-
Quá trình thích ứng và sáng tạo: Trong suốt quá trình lịch sử, đặc biệt là giai đoạn hơn 1000 năm Bắc thuộc, người Việt đã không ngừng đấu tranh để bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Sự kiên trì, sáng tạo và khả năng thích ứng với điều kiện tự nhiên và xã hội đã giúp người Việt tạo ra những giá trị văn hóa độc đáo, làm phong phú thêm nền văn minh Đại Việt.
Một yếu tố khác, cũng là một trong những cơ sở hình thành văn minh Đại Việt, là tinh thần độc lập, tự chủ và ý chí kiên cường chống ngoại xâm.
-
Đấu tranh giành và giữ độc lập: Lịch sử Việt Nam là lịch sử của những cuộc chiến tranh chống ngoại xâm. Các triều đại và nhân dân Đại Việt đã liên tục đứng lên đấu tranh để bảo vệ nền độc lập, tự do của dân tộc. Chính tinh thần yêu nước, ý chí kiên cường và quyết tâm bảo vệ chủ quyền quốc gia đã tạo nên sức mạnh nội sinh, giúp văn minh Đại Việt không bị đồng hóa và ngày càng phát triển rực rỡ.
-
Môi trường hòa bình và ổn định: Nền độc lập, tự chủ được bảo vệ vững chắc đã tạo ra một môi trường hòa bình và ổn định, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động kinh tế, văn hóa, giáo dục phát triển. Trong bối cảnh đó, các tầng lớp nhân dân có thể tập trung xây dựng và phát triển một nền văn hóa dân tộc rực rỡ trên mọi lĩnh vực.
Ngoài ra, một trong những cơ sở hình thành văn minh Đại Việt không thể không kể đến là sự tiếp thu có chọn lọc các yếu tố văn hóa bên ngoài.
-
Tiếp thu văn minh bên ngoài: Văn minh Đại Việt không phát triển một cách biệt lập mà có sự giao lưu và tiếp thu các thành tựu văn minh của các nước láng giềng, đặc biệt là Ấn Độ và Trung Hoa. Tuy nhiên, quá trình tiếp thu này diễn ra một cách có chọn lọc, trên cơ sở kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
-
Sáng tạo và Việt hóa: Những yếu tố văn hóa ngoại lai được tiếp thu đã được người Việt sáng tạo và Việt hóa, trở thành một bộ phận hữu cơ của văn minh Đại Việt. Ví dụ, Phật giáo từ Ấn Độ du nhập vào Việt Nam đã được bản địa hóa, trở thành một tôn giáo mang đậm bản sắc Việt Nam.
Cơ sở nào là quan trọng nhất?
Trong các cơ sở hình thành văn minh Đại Việt, theo tôi, nền độc lập, tự chủ của quốc gia là yếu tố quan trọng nhất. Bởi vì, chỉ khi có độc lập, tự chủ, dân tộc mới có quyền tự quyết định con đường phát triển của mình, mới có thể bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời tiếp thu một cách chủ động và sáng tạo những thành tựu văn minh của nhân loại. Nền độc lập, tự chủ là điều kiện tiên quyết để văn minh Đại Việt phát triển rực rỡ và bền vững.