Trên hành trình sáng tạo, các nhà văn luôn ấp ủ khát vọng về một tác phẩm có sức lan tỏa vượt mọi biên giới, một tác phẩm chạm đến trái tim của nhân loại. Nam Cao từng trăn trở về “một tác phẩm thật giá trị, phải vượt lên bên trên tất cả các bờ cõi và giới hạn, phải là một tác phẩm chung cho cả loài người”. Nguyễn Minh Châu cũng day dứt khi tự hỏi vì sao văn học Việt Nam “không là văn học của cả thiên hạ, của cả loài người”. Những trăn trở này gợi mở những suy tư sâu sắc về giá trị của văn học trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Khát Vọng Văn Chương Vượt Biên Giới
Câu hỏi “Vì sao văn học Việt Nam không là văn học của cả thiên hạ, của cả loài người?” không chỉ là một lời than thở, mà còn là một sự thôi thúc. Nó đặt ra cho chúng ta những câu hỏi về chất lượng, tầm vóc và khả năng tiếp cận của văn học Việt Nam trên trường quốc tế.
Trước đây, khi Ngô Bảo Châu đạt giải Fields, nhiều người đã kỳ vọng vào một giải Nobel Văn học cho Việt Nam. Sự kỳ vọng này cho thấy mong muốn của chúng ta về một sự công nhận quốc tế cho văn chương nước nhà. Tuy nhiên, chúng ta cần nhìn nhận một cách thẳng thắn và khách quan về thực trạng văn học Việt Nam.
Những Tiêu Chí Đánh Giá Giá Trị Toàn Cầu
Giá trị của một tác phẩm văn học mang tính nhân loại thường được đánh giá dựa trên hai yếu tố chính: nội dung và nghệ thuật. Một tác phẩm lớn phải có khả năng chạm đến trái tim người đọc bằng vẻ đẹp ngôn từ, mang đến những kiến giải mới mẻ về cuộc sống và khơi gợi những cuộc đối thoại sâu sắc.
Liệu văn học Việt Nam đã có những tác phẩm như vậy hay chưa? “Truyện Kiều” của Nguyễn Du, với hành trình qua nhiều thế kỷ và được dịch ra hơn 20 ngôn ngữ, có lẽ là một ví dụ điển hình. Bên cạnh đó, “Nỗi buồn chiến tranh” của Bảo Ninh và “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư cũng đã nhận được sự công nhận quốc tế, cho thấy tiềm năng của văn học Việt Nam trong việc vươn ra thế giới. Nhưng liệu những thành công này đã đủ để khẳng định vị thế của văn học Việt Nam trên bản đồ văn chương thế giới?
Những Rào Cản Cần Vượt Qua
Mặc dù đã có những tín hiệu tích cực, nhưng sự hiện diện của văn học Việt Nam trên thế giới vẫn còn khá khiêm tốn. Số lượng tác phẩm được dịch ra các thứ tiếng còn hạn chế, tạo ra một khoảng cách lớn so với văn học của các quốc gia khác.
Ngôn ngữ, dù không phải là rào cản duy nhất, nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối văn hóa và tư tưởng. Bên cạnh đó, chúng ta cũng cần xem xét đến những yếu tố như tư tưởng, giá trị văn hóa và khả năng truyền tải những thông điệp mang tính toàn cầu. Liệu văn học Việt Nam đã có những phát kiến mới mẻ, những tư tưởng lớn có thể gây tiếng vang trên thế giới hay chưa?
Lịch sử Việt Nam, với những cuộc chiến tranh liên miên, đã ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển của văn học. Chúng ta có thể đã đi sau, nghĩ sau và viết sau so với các nền văn học khác trên thế giới. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là chúng ta không có cơ hội để vươn lên.
Trong giai đoạn văn học kháng chiến, các nhà văn thường tập trung vào những vấn đề mang tính dân tộc, tính sử thi. Tiếng nói cá nhân, những suy tư sâu sắc về con người và cuộc sống đôi khi bị lu mờ. Tuy nhiên, những tác phẩm của Nam Cao, Nguyễn Minh Châu hay Bảo Ninh lại cho thấy một hướng đi khác, một sự quan tâm đến những vấn đề mang tính nhân bản, những trăn trở về thân phận con người.
Bước vào thời kỳ đổi mới, văn học Việt Nam đã có những bước chuyển mình đáng kể. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức cần vượt qua. Các nhà văn cần mạnh dạn hơn trong việc khám phá những đề tài mới mẻ, những vấn đề gai góc của xã hội và con người.
Hướng Đến Văn Chương Toàn Cầu
Thay vì chỉ trăn trở về việc “Vì sao văn học Việt Nam không là văn học của cả thiên hạ, của cả loài người?”, chúng ta nên tập trung vào câu hỏi “Làm thế nào để văn học Việt Nam trở thành văn học của cả thiên hạ, của cả loài người?”.
Để đạt được điều này, cần có sự nỗ lực từ nhiều phía: từ các nhà văn, các nhà phê bình, các nhà xuất bản và cả độc giả. Các nhà văn cần không ngừng sáng tạo, tìm tòi những hướng đi mới, những đề tài hấp dẫn và những cách thể hiện độc đáo. Các nhà phê bình cần có cái nhìn khách quan, công tâm và sâu sắc để đánh giá đúng giá trị của các tác phẩm. Các nhà xuất bản cần tích cực quảng bá văn học Việt Nam ra thế giới, tạo điều kiện cho các tác phẩm được dịch ra nhiều thứ tiếng. Và quan trọng hơn cả, độc giả cần ủng hộ và trân trọng văn học nước nhà, tạo động lực cho các nhà văn tiếp tục sáng tạo.
“Thời thế tạo anh hùng”, nếu như trước đây những khó khăn của xã hội là động lực để các nhà văn viết nên những tác phẩm lớn, thì ngày nay, những điều kiện thuận lợi của cuộc sống cũng có thể là nguồn cảm hứng cho những sáng tạo mới. Văn học Việt Nam cần vượt lên trên những giới hạn của địa lý, văn hóa và lịch sử để trở thành một phần của văn chương thế giới.
