Truyền thuyết về nỏ thần và An Dương Vương là một phần quan trọng trong lịch sử Việt Nam, kể về việc thần Kim Quy trao móng rùa cho vua để chế tạo lẫy nỏ, vũ khí lợi hại bảo vệ đất nước. Tướng Cao Lỗ đã dùng móng rùa này để chế tạo “Linh quang kim trảo thần nỗ”, nỏ thần bắn ra hàng trăm mũi tên, bách phát bách trúng.
Khi Triệu Đà xâm lược Âu Lạc, An Dương Vương dùng nỏ thần đánh tan quân địch. Tuy nhiên, Triệu Đà dùng kế hòa thân, gả Trọng Thủy cho Mị Châu để đánh tráo nỏ thần. Mất nỏ thần, An Dương Vương thất bại và phải chạy trốn. Câu chuyện này là một bài học về tinh thần cảnh giác trong việc bảo vệ đất nước.
Sự thật lịch sử về thời An Dương Vương nằm trong giai đoạn cuối văn hóa Đông Sơn, khoảng thế kỷ 3 đến giữa thế kỷ 2 trước Công nguyên. Các di tích khảo cổ tại Cổ Loa đã chứng minh sự tồn tại của văn hóa Đông Sơn và thời kỳ An Dương Vương.
Năm 1959, một kho mũi tên đồng khổng lồ được phát hiện tại Cổ Loa, cho thấy sự chuẩn bị quân sự quy mô lớn của Âu Lạc. Mũi tên đồng Cổ Loa có hình tháp 3 cạnh sắc bén, chuôi dài giúp tăng độ chính xác. Điều đặc biệt là phần lớn mũi tên vẫn còn mới, chưa qua sử dụng, cho thấy đây có thể là kho dự trữ mũi tên.
Nghiên cứu đã chứng minh rằng mũi tên không chỉ được lưu trữ mà còn được đúc ngay tại Cổ Loa. Vào những năm 2000, hệ thống lò đúc mũi tên đồng và hàng trăm khuôn đúc đã được tìm thấy tại Đền Thượng, Cổ Loa, nơi thờ An Dương Vương. Khuôn đúc mũi tên có cấu trúc ba mang, tạo ra mũi tên ba cạnh đặc trưng. Đây là bằng chứng vật chất khẳng định hoạt động sản xuất vũ khí quy mô lớn tại kinh đô Cổ Loa. Việc đặt xưởng đúc tại khu vực trung tâm thành Cổ Loa cho thấy tầm quan trọng và tính bảo mật cao của hoạt động này.
Để sử dụng hiệu quả mũi tên, cần phải có nỏ bắn. Các nhà khảo cổ cũng đã tìm thấy những chiếc nỏ đồng tại Cổ Loa và các khu vực khác thuộc văn hóa Đông Sơn. Nỏ có cấu tạo gồm hộp cò, lẫy nỏ (có hình dáng gần giống móng rùa) và các thanh đồng. Khi bắn, dây nỏ được căng, cài vào khấc hãm, sau đó kéo lùi lẫy nỏ để giải phóng lực đẩy mũi tên đi. Mặc dù số lượng nỏ tìm thấy không nhiều, nhưng nó chứng tỏ sự sáng tạo kỹ thuật quân sự của người Việt cổ.
Những bằng chứng vật chất này cho thấy truyền thuyết về nỏ thần An Dương Vương có cơ sở lịch sử. Sự tồn tại của kho mũi tên, lò đúc và khuôn đúc đã chứng minh rằng Cổ Loa là một trung tâm chính trị, quân sự, kinh tế lớn của nước Âu Lạc, đồng thời làm sáng tỏ những bí ẩn về thời kỳ đầu dựng nước và giữ nước của dân tộc.
