“Mỗi tác phẩm phải là một phát minh về hình thức và một khám phá về nội dung”. Câu nói của nhà văn Nga Lêônit Lêônôp chứa đựng một triết lý sâu sắc về bản chất sáng tạo của văn học, khẳng định vai trò không thể thiếu của sự độc đáo và mới mẻ trong mỗi tác phẩm nghệ thuật. Ý kiến này không chỉ là một lời kêu gọi mà còn là một thước đo giá trị, phân biệt giữa tác phẩm nghệ thuật đích thực và những sản phẩm sao chép, rập khuôn.
Văn chương, nghệ thuật, ở bản chất sâu xa nhất, là sự phản ánh thế giới qua lăng kính chủ quan của người nghệ sĩ. Chính vì vậy, sự lặp lại, sự thiếu sáng tạo đồng nghĩa với việc phủ nhận vai trò và ý nghĩa của văn chương. Mỗi tác phẩm, do đó, phải là một tiếng nói riêng, một góc nhìn độc đáo, một khám phá mới mẻ về cuộc sống và con người.
Trong “Đời thừa”, Nam Cao đã từng khẳng định: “Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay, làm theo một kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những cái gì chưa có”. Lời khẳng định này vang vọng với ý kiến của Lêônit Lêônôp, nhấn mạnh rằng sự sáng tạo là yếu tố sống còn của văn chương.
Sự “khám phá về nội dung” đòi hỏi nhà văn phải thể hiện những tư tưởng, quan niệm mới mẻ về cuộc sống, xã hội, con người. Đó có thể là những vấn đề chưa từng được đề cập, hoặc những góc khuất của cuộc sống mà trước đây chưa ai nhìn thấy.
Đồng thời, nhà văn còn phải “phát minh” về hình thức nghệ thuật, tức là tìm tòi những cái mới, có ý nghĩa trong cách thể hiện. Hình thức ở đây bao gồm ngôn ngữ, cấu trúc, giọng điệu, bút pháp… Sự sáng tạo về hình thức giúp tác phẩm trở nên độc đáo, khác biệt và có sức hấp dẫn riêng. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng, nếu không có khám phá về nội dung thì cái mới về hình thức, dù có độc đáo đến đâu, cũng trở nên vô nghĩa. Sáng tạo phải dựa trên nền tảng của sự đào sâu, tìm tòi và kế thừa, chứ không phải là sự chạy theo những điều mới lạ một cách mù quáng.
Để chứng minh cho luận điểm này, có thể phân tích các tác phẩm tiêu biểu của các nhà văn lớn. Ví dụ, khi phân tích truyện ngắn “Chí Phèo” của Nam Cao, chúng ta thấy được sự “khám phá” sâu sắc của nhà văn về nội dung. Nam Cao không chỉ dừng lại ở việc lên án xã hội cũ đã đẩy người nông dân vào cảnh bần cùng, mà còn tố cáo sự tha hóa, biến con người lương thiện thành “quỷ dữ”. Đồng thời, Nam Cao cũng có những “phát minh” về hình thức, như bút pháp xây dựng nhân vật điển hình, sở trường miêu tả tâm lý nhân vật, cách trần thuật tự nhiên, linh hoạt, lối kết cấu phóng túng mà chặt chẽ, và ngôn ngữ sống động, đa dạng.
Mỗi tác phẩm nghệ thuật chân chính là một thông điệp thẩm mỹ mà người nghệ sĩ gửi đến bạn đọc. Đó là một sự khám phá về cuộc sống, một tiếng nói riêng về con người, và một hình thức nghệ thuật độc đáo. Chỉ khi đạt được những điều đó, tác phẩm mới có thể chạm đến trái tim người đọc và sống mãi với thời gian.
