Bài thơ “Mẹ Ta Trả Nhớ Về Không” của Đỗ Trung Quân không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật, mà còn là một tiếng chuông thức tỉnh về tình mẫu tử thiêng liêng, về sự vô thường của cuộc đời, và về bổn phận làm con. Từng câu chữ thấm đẫm nỗi xót xa, day dứt, khơi gợi trong lòng người đọc những cảm xúc sâu lắng nhất.
Bài thơ lục bát ngắn gọn, vỏn vẹn mười câu, nhưng lại chứa đựng cả một đời người, chất chứa bao tâm sự. Cái tựa đề, trích từ câu thơ thứ chín, như một lời than thở, một sự thật đau lòng mà người con phải đối diện: “Mẹ ta trả nhớ về không.”
Nhà thơ Đỗ Trung Quân chia sẻ, bài thơ được viết từ một câu chuyện có thật về người bạn của ông. Khi người bạn trở về thăm mẹ sau nhiều năm xa cách, người mẹ đã mắc chứng Alzheimer và không còn nhận ra con mình. Khoảnh khắc ấy đã chạm đến trái tim nhà thơ, khơi nguồn cho những vần thơ đầy xúc động.
Cảm hứng chủ đạo của bài thơ xoay quanh tình mẫu tử, nhưng đặc biệt nhấn mạnh vào tình cảm, nỗi niềm của người con. Sự đối lập giữa hai thời điểm “ta đi” và “ta về” được khắc họa rõ nét:
Ngày xưa chào mẹ, ta đi
Mẹ ta thì khóc, ta đi thì cười
Mười năm rồi lại thêm mười
Ta về ta khóc, mẹ cười… lạ không?
Hai mươi năm đằng đẵng, bao đổi thay đã xảy ra. Khi còn trẻ, con vô tư cất bước, mẹ khóc vì lo lắng. Đến khi trở về, con khóc vì xót xa, mẹ cười trong vô thức. Sự “lạ” này không chỉ là sự trớ trêu của số phận, mà còn là dấu hiệu của sự tàn phai, của sự mất mát.
“Ngày xưa chào mẹ, ta đi / Mẹ ta thì khóc, ta đi thì cười”. Câu thơ khắc họa chân thực tâm trạng của mẹ và con. Tuổi trẻ thường hướng đến tương lai, ít nghĩ đến những người ở lại. Mẹ khóc vì thương con, lo lắng cho con trên con đường đời đầy chông gai.
Khi người con trở về: Ta về – Ta khóc – Mẹ cười – Lạ không?, cảm xúc đã đảo ngược. Mẹ không còn minh mẫn như xưa, trí nhớ phai nhạt dần. Mẹ ta trí nhớ về mênh mông rồi!
Tiếng khóc của người con chứa đựng biết bao ân tình, biết bao sự hối hận. Giờ đây, khi mẹ không còn nhớ mình, người con mới thấm thía hơn bao giờ hết những hy sinh, những vất vả mà mẹ đã trải qua. Nỗi đau càng nhân lên khi biết rằng, từ nay, bến đỗ bình yên duy nhất trong cuộc đời đã không còn.
Những câu thơ tiếp theo như xé lòng người đọc: “Ông ai thế ? Tôi chào ông/ Ông có gặp thằng con tôi/ Hao hao…/ tôi nhớ…/ nó… người… như ông”.
Lời hỏi han ngây ngô của người mẹ già khiến trái tim người con quặn thắt. Mẹ không nhận ra con mình, chỉ cảm thấy “hao hao… tôi nhớ… nó… người .. như ông”. Đó là khoảnh khắc người con nhận ra sự cô đơn, sự bất hạnh tột cùng khi mẹ dần rời xa mình.
“Mẹ ta trả nhớ về không. Trả trăm năm lại bụi hồng, rồi đi…”.
“Bụi hồng” là cõi trần gian, là cuộc đời ngắn ngủi. Mẹ đã sống trọn một đời, nay trả lại hết cho cát bụi, rồi “đi…” về nơi vĩnh hằng. Dù biết đó là quy luật của tạo hóa, nhưng sao lòng người vẫn trĩu nặng nỗi buồn.
Hai câu thơ cuối cùng, dù chấp nhận sự thật phũ phàng, nhưng vẫn khiến người đọc nghẹn ngào. Cha mẹ không thể sống mãi bên ta, đó là quy luật không ai tránh khỏi. Nhưng sao vẫn thấy thương xót cho phận người, cho chính bản thân mình.
Mẹ ta trả nhớ về không là một bài thơ xuất sắc viết về mẹ, về tình mẫu tử. Sức lay động của bài thơ nằm ở sự chân thật, ở những chi tiết đời thường, ở những cảm xúc sâu lắng. Bài thơ là tiếng lòng, là lời nhắc nhở về lòng hiếu đạo, về bổn phận làm con. Mỗi người đọc đều có thể tìm thấy chính mình trong những vần thơ chan chứa ân tình của Đỗ Trung Quân.
