Những kỷ niệm về mẹ luôn là hành trang quý giá, là động lực giúp ta vượt qua khó khăn và trân trọng những giá trị nhân văn. Bài thơ “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa” của Nguyễn Duy gợi lại những tình cảm sâu lắng ấy, nhưng ký ức về mẹ không chỉ dừng lại ở đó.
Nguyễn Duy nổi tiếng với thể thơ lục bát, và “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa” là một trong những bài thơ được yêu thích nhất của ông. Bài thơ chạm đến trái tim người đọc bởi sự chân thật, giản dị như đang kể về chính người mẹ của mình.
Bài thơ mở ra bằng không gian tĩnh lặng, thoang thoảng hương trầm và huệ: “Bần thần hương huệ thơm đêm/ khói nhang vẽ nẻo đường lên niết bàn”. Hương huệ và khói nhang gợi lên một cảm giác “bần thần”, nửa tỉnh nửa mơ, khơi gợi ký ức về người mẹ “trần gian thuở nào”. Những kỷ niệm buồn vui chợt ùa về, như thể vừa mới xảy ra ngày hôm qua: “Xăm xăm bóng mẹ trần gian thuở nào/ trong leo lẻo những vui buồn xa xôi”. Hình ảnh người mẹ nghèo khó, tần tảo hiện lên rõ nét: “Nón mê thay nón quai thao đội đầu/Rối ren tay bí tay bầu/Váy nhuộm bùn, áo nhuộm nâu bốn mùa”. Thay vì hình ảnh yếm đào quen thuộc, mẹ hiện lên với nón mê, với đôi tay lấm lem bùn đất, với chiếc áo nhuộm màu của đất trời.
Nguyễn Duy lớn lên trong lời ru ngọt ngào của mẹ, những lời ru chứa đựng bao tâm sự: “Bầu ơi thương lấy bí cùng”… hoặc “Cái cò lặn lội bờ sông / Gánh gạo nuôi chồng, tiếng khóc nỉ non”… Anh nhớ những đêm trăng sáng, mẹ trải chiếu cho con ngắm trăng, đếm sao, kể chuyện chú Cuội, chị Hằng: “Bờ ao đom đóm chập chờn”. Dù nghèo khó, mẹ vẫn là hiện thân của người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, giàu đức hy sinh, là kho tàng ca dao tục ngữ, là cuốn sách đạo lý cho con bước vào đời. Tuổi thơ bên mẹ đầy khó khăn, vất vả nhưng cũng đầy ắp tình yêu thương và những bài học quý giá.
Mẹ không chỉ ru con ngủ, mẹ còn truyền dạy kinh nghiệm dự báo thời tiết qua hình dáng các chòm sao, dạy con “cái lẽ ở đời”. Mẹ ru con bằng lời ca tiếng hát, bằng tình yêu thương vô bờ bến: “mẹ ru cái lẽ ở đời/sữa nuôi phần xác hát nuôi phần hồn”. Những lời ru ấy thấm sâu vào tâm hồn con, nuôi dưỡng con lớn khôn, trở thành người có ích cho xã hội.
Nhớ mẹ, Nguyễn Duy cảm thấy ngậm ngùi, xót xa: “lòng ta – chỗ ướt mẹ nằm đêm mưa”. Anh thương mẹ vô cùng, nhớ những đêm đông lạnh giá, mẹ nhường phần khô ráo cho con nằm. Nỗi nhớ mẹ da diết, cồn cào:
Ta đi trọn kiếp con người
Cũng không đi hết mấy lời mẹ ru
hay là
Mẹ ru cái lẽ ở đời
Sữa nuôi phần xác, hát nuôi phần hồn
Bà ru mẹ… mẹ ru con
Liệu mai sau các con còn nhớ chăng.
Những lời mẹ dặn dò, chỉ bảo, dù đã “đi trọn kiếp người” con vẫn chưa thể thấu hết, bởi “cái lẽ ở đời” mà mẹ ru quá sâu sắc, rộng lớn. Đó là nỗi niềm, là tâm sự của bao người con, là lời nhắc nhở về đạo hiếu, về tình mẫu tử thiêng liêng.
Bài thơ “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa” của Nguyễn Duy với âm điệu nhẹ nhàng, sâu lắng đã chạm đến trái tim của bao người yêu thơ. Những kỷ niệm về mẹ không chỉ là của riêng nhà thơ mà còn là của tất cả chúng ta. Mẹ Ta Không Có Yếm đào, nhưng mẹ có tình yêu thương vô bờ bến, có đức hy sinh cao cả, có tấm lòng nhân hậu bao la. Đó là hình ảnh người mẹ Việt Nam đẹp nhất, vĩ đại nhất.
